της Δήμητρας Κολλιάκου
Στη Βρετανία μας έχουν ζώσει τα φίδια με τις αλλαγές που συντελούνται στην ανώτατη εκπαίδευση. Εδώ και μερικούς μήνες τα ΑΕΙ δεν εμπίπτουν πλέον στη δικαιοδοσία του Υπουργείου Παιδείας, αλλα στο Υπουργείο Επιχειρήσεων, Νεωτερισμών και Εξειδίκευσης, και η μεταφορά τους εκεί φαίνεται να εναρμονίζεται πλήρως με το νέο ήθος και τη νέα γλώσσα που έχουν αρχίσει να επικρατούν.
Όλοι θορυβηθήκαμε απ' τη φήμη ότι θα κλείσει το τμήμα των Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών του King’s College στο Λονδίνο. Δυστυχώς (και παρά τις δηλώσεις του πρύτανη ότι βρίσκονται ακόμη σε στάδιο διαβουλεύσεων), φαίνεται πως η απόφαση έχει ήδη παρθεί και δεν είναι αναστρέψιμη. Ένα από τα θύματα της κάκιστης διαχείρησης των οικονομικών πόρων του King’s, αλλά και μιας ευρύτερης εκπαιδευτικής πολιτικής που αποδίδει έμφαση στον «αντίκτυπο» (impact) της ερευνητικής «παραγωγής» και επιβάλλει για την αξιολόγησή της κριτήρια πρωτίστως αν όχι αποκλειστικά οικονομικά, το τμήμα των Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών δε θα είναι το πρώτο αλλά ούτε και το τελευταίο θύμα.
Όλοι οι διδάσκοντες στα τμήματα των ανθρωπιστικών σπουδών (Arts and Humanities Faculty) στο King's θα υποχρεωθούν να υποβάλουν αιτήσεις για τις θέσεις που ήδη κατέχουν. Όταν ολοκληρωθεί η «αξιολόγηση» των υποψηφίων-ήδη εργαζομένων(!), κάποια τμήματα θα κλείσουν, άλλα θα απορροφηθούν από μεγαλύτερες μονάδες και είκοσι δύο άτομα θ' απολυθούν. Στους είκοσι δύο όμως των ανθρωπιστικών σπουδών πρέπει να προστεθεί το προσωπικό που απολύει η Σχολή των Φυσικών Επιστημών και Μηχανικών του ίδιου πανεπιστημίου (σ' αυτούς συμπεριλαμβάνεται και η ομάδα Λογικής και Υπολογιστικής Γλωσσολογίας), καθώς και το Ινστιτούτο Ψυχιατρικής. Εκεί οι διαδικασίες έχουν ήδη προχωρήσει χωρίς να έχει προηγηθεί περίοδος διαβουλεύσεων με το ακαδημαϊκό προσωπικό. Σύμφωνα με δηλώσεις του συλλόγου πανεπιστημιακών (University and College Union, UCU), πρόκειται να γίνουν συνολικά διακόσιες πέντε απολύσεις ακαδημαϊκού προσωπικού στο King's, ενώ ο πρύτανης Rick Trainor πρόσφατα προειδοποίησε ότι μέσα στην ερχόμενη τριετία οι περικοπές στην ανώτατη εκπαίδευση ενδέχεται να φτάσουν το 30%, ποσοστό διπλάσιο απ' αυτό που επέβαλε η Θάτσερ το 1980, και ισοδύναμο μόνο για το King's με 700 θέσεις λεκτόρων.
Από επίσημα έγγραφα του King's που έχουν πέσει και στα δικά μου χέρια είναι σαφές ότι οι απολυόμενοι δεν έχουν επιλεγεί με κριτήριο τις επιδόσεις τους ή την αποδοτικότητα τους στην έρευνα - απεναντίας η λίστα περιλαμβάνει ανθρώπους που χαίρουν διεθνούς φήμης στον τομέα τους και που η έκδιωξή τους έχει προκαλέσει διαμαρτυρίες εκατοντάδων ερευνητών απ' όλο τον κόσμο. Παρά το διεθνές τους status, κινδυνεύουν άμεσα με απόλυση, γιατί οι τομείς της ερευνητικής τους δραστηριότητας τους δεν είναι της μόδας και δεν αποφέρουν κέρδη. Όπως διατυπώνεται επί λέξει σε έγγραφο του King's, ο στόχος είναι «να δημιουργηθεί οικονομικά βιώσιμη ακαδημαϊκή δραστηριότητα με την αποδόμηση τομέων που βρίσκονται σε κρίσιμη καμπή και δεν έχουν αντικειμενικές προοπτικές να προσελκύσουν πρόσθετες επενδύσεις».
Ακόμη κι αν δεχτούμε ότι η γενικότερη οικονομική κρίση επιβάλλει τέτοιες περικοπές, είναι απαραίτητο να δούμε πώς και από ποιον αξιολογείται η αποδοτικότητα και η ακαδημαϊκή αξία. Είναι οι μισθοί των διδασκόντων που επιβαρύνουν τον πανεπιστημιακό προϋπολογισμό, ή θα μπορούσαν και θα όφειλαν να γίνουν οικονομίες από αλλού; Διαπιστώνουμε δυστυχώς πως υπεύθυνοι γι' αυτές τις αποφάσεις που παίρνονται ερήμην των ακαδημαϊκών (ερευνητών και διδασκόντων) είναι ανώτεροι διοικητικοί υπάλληλοι, μάνατζερς που τις περισσότερες φορές δε διαθέτουν καν την εξειδικευμένη γνώση που κανονικά θα έπρεπε να προϋποθέτει η επιχειρούμενη αξιολόγηση. Η ανισότητα στις αμοιβές διοικητικού και ακαδημαϊκού προσωπικού δείχνει ξεκάθαρα από ποιους έχουν γίνει και εξακολουθούν να γίνονται οι καταχρήσεις και τι μοντέλο εξουσίας έχουν ενστερνιστεί τα βρετανικά πανεπιστημιακά ιδρύματα.
Τα διοικητικά έξοδα του King's έχουν υπερδιπλασιαστεί μέσα στην τελευταία δεκαετία ανεβαίνοντας από £16 εκατ. το 1999-00 στα £33.5 το 2008-09. Σύμφωνα με την Times Higher Education, το χρέος του King's φτάνει τα £202.7 εκατ, το 41.7% του ετήσιου του εισοδήματος. Παρόλ’ αυτά εξακολουθεί να επενδύει σε διοικητικό προσωπικό και ο ετήσιος μισθός του πρύτανη Rick Trainor (σύμφωνα με δημοσίευμα στη Guardian) είναι £252.000 - μεγαλύτερος απ' το μισθό του Βρετανού πρωθυπουργού (£190.000), και περίπου δεκαπλάσιος απ' το κατά μέσο όρο ετήσιο εισόδημα ενός επίκουρου καθηγητή. (Άλλοι κοσμήτορες παίρνουν και παραπάνω: £404,000 στο UCL, £333,000 στο Νότιγχαμ, £327,000 στην Οξφόρδη, £332,000 στο Μπέρμιγχαμ.) Σύμφωνα με στοιχεία που παραθέτει ο συγγραφέας και ιστορικός Iain Pears στη London Review of Books, οι μισθοί των ανώτερων διοικητικών υπαλλήλων του King's καθορίζονται από τριμελή επιτροπή που απαρτίζεται από έναν μαρκήσιο, έναν σχεδιαστή ξενοδοχειακών συγκροτημάτων κι έναν τραπεζίτη! Τους ανώτερους διοικητικούς υπαλλήλους δε φαίνεται να τους αξιολογεί κανείς, ή τουλάχιστον κανείς δεν έχει πρόσβαση σε στοιχεία που αφορούν τη δική τους αποδοτικότητα, σε πλήρη αντίθεση με το ακαδημαϊκό-διδακτικό προσωπικό που αξιολογείται και ελέγχεται ασταμάτητα από τους φοιτητές, τους διοικητικούς υπαλλήλους του κάθε πανεπιστημίου και κάθε τρεις και λίγο (με διαπανεπιστημιακές επιτροπές) από το ίδιο το Hefce (Higher Education Funding Council for England), που είναι ο οικονομικός φορέας της ανώτατης εκπαίδευσης στη Βρετανία.
Εδώ και κάμποσα χρόνια οι πιέσεις στα Βρετανικά πανεπιστημία έχουν ενταθεί – πέρα από τις αξιολογήσεις σε όλα τα επίπεδα, τα μέλη του προσωπικού υφίστανται πιέσεις να δημοσιεύουν και να «χτυπάνε» επιχορηγήσεις. Περιττό να προσθέσω πως είναι πολύ δυσκολότερο για τη θεωρητική έρευνα να αποδείξει ότι έχει «αντίκτυπο» (impact στη γλώσσα του Hefce), ειδικά όταν το ζητούμενο είναι οι άμεσες και κερδοφόρες εφαρμογές. Οι «αμοιβή» γι' αυτούς που ανταποκρίνονται καλά στις πιέσεις μεταφράζεται σε λιγότερες ώρες διδασκαλίας, λιγότερα γραφειοκρατικά καθήκοντα και συχνότερες εκπαιδευτικές άδειες, διαιωνίζοντας έτσι το φαύλο κύκλο. Καλό και σκόπιμο είναι να γίνονται αξιολογήσεις, εδώ όμως οι αξιολογήσεις έχουν αρχίσει να αποκτούν διαστάσεις σοβιετικού εφιάλτη.
Τα βρετανικά πανεπιστήμια έχουν σταδιακά μετατραπεί σε συγκεντρωτικούς οργανισμούς που διοικούνται από μια παντοδύναμη τάξη μάνατζερς, ενώ οι τελευταίες εγγυήσεις ακαδημαϊκής ελευθερίας καταργούνται (η μονιμότητα που κατήργησε η Θάτσερ ουδέποτε αποκαταστάθηκε, καταργούνται τώρα και οι ρήτρες του καταστατικού που κατ' ουσίαν την υποκαταθιστούσαν, διευκολύνοντας έτσι τις απολύσεις προσωπικού.) Είναι επαίσχυντη παραβίαση της ακαδημαϊκής ελευθερίας το να μπορεί ν' αποφασίσει μόνος του ένας πρύτανης ποιοι ερευνητικοί τομείς θα περισωθούν (φροντίζοντας στην περίπτωση του Trainor να συμπεριληφθεί και η δική του ελάχιστα προσοδοφόρα, με τα δικά του κριτήρια, περιοχή ιστορικής έρευνας) και ποιοι θα τσεκουρωθούν (το King's σκοπεύει μεταξύ άλλων να καταργήσει και τη μόνη έδρα παλαιογραφίας στη Βρετανία), ή το να έχουν τέτοια δικαιοδοσία διοικητικοί υπάλληλοι που βασίζονται σε στοιχεία την ανάλυση των οποίων ελέγχουν κατ' αποκλειστικότητα οι ίδιοι.
Ο συγκεντρωτισμός των βρετανικών πανεπιστημιακών ιδρυμάτων αντανακλά και εκπηγάζει από τον συγκεντρωτισμό του ίδιου του Οικονομικού Συμβουλίου της Ανώτατης Εκπαίδευσης της Βρετανίας (Higher Education Funding Council for England, Hefce), που απαρτίζεται στη συντριπτική του πλειονότητα από πανεπιστημιακούς μάνατζερ, ενώ απουσιάζουν οι ενεργοί ερευνητές και διδάσκοντες. Τα μέλη της επιτροπής (που δεν εκλέγονται, αλλά διορίζονται κατά τρόπο αδιαφανή) διαχειρίζονται γύρω στα £7 δισεκατομμύρια το χρόνο χωρίς να δίνουν λογαριασμό σε κανέναν εκτός από τον υπουργό, επιτρέποντας έτσι στο μέγιστο βαθμό την κυβερνητική παρέμβαση στα πανεπιστημιακά θέματα. Ας σημειωθεί ότι ο ρόλος του παλαιότερου προκατόχου του HEFCE, της Επιτροπής των Πανεπιστημιακών Επιχορηγήσεων (University Grants Committee) ήταν ακριβώς να λειτουργεί ως μεσάζων προστατεύοντας την πανεπιστημιακή ανεξαρτησία.
Τα πανεπιστήμια υφίστανται για να προωθούν την ανακάλυψη και τη μετάδοση της γνώσης. Αυτό το έργο οφείλουν να προσφέρουν οι ερευνητές και οι διδάσκοντες, ενώ εκείνο που αναμένεται από τους διοικητικούς υπαλληλους είναι να τους εξασφαλίζουν την απαιτούμενη υλική υποδομή και την απαραίτητη ηθική υποστήριξη. Είναι προφανές ότι η διεστραμμένη κοντόφθαλμη πολιτική που υπαγορεύει περικοπές στους τομείς που δε φαίνεται να αποδίδουν άμεσα κέρδη θα οδηγήσει στην υποβάθμιση των Βρετανικών Πανεπιστημίων. Ένας τομέας που δεν «πουλάει» σήμερα είναι πολλές φορές αυτός που θα μπορούσε να αναδειχθεί σε κυρίαρχο τομέα σε μια εικοσαετία. Αρκεί βεβαίως να του δοθεί η δυνατότητα να αναπτυχθεί. Είναι κατάντια το ότι δε φαίνονται να το αναγνωρίζουν αυτό πανεπιστήμια σαν το King's που διατείνεται ότι κατέχει την εικοστή πέμπτη θέση παγκοσμίως. Το παράδειγμά τους μιμούνται και άλλοι (το Πανεπιστήμιο του Σάσεξ έχει προαναγγείλει ήδη 115 απολύσεις), ροκανίζοντας έτσι σιγά σιγά ένα απ' τα μεγαλύτερα αγαθά που υποτίθεται ότι η Βρετανία προσφέρει στον υπόλοιπο κόσμο (με το αζημείωτο βέβαια): την παιδεία της.
Με μυθιστόρημα μοιάζουν λιγάκι όλα αυτά - ένα εφιαλτικό campus novel. Αν προσπαθεί να προωθήσει κάποιο μυθιστόρημα ρωτήθηκε ο Iain Pears από το Τμήμα Δημοσίων Σχέσεων του King's, όταν αντιλήφθηκαν τις απανωτές του επιθέσεις στο μπλογκ του και στον τύπο. Πράγματι, ένα τέτοιο μυθιστόρημα -κι ακόμη καλύτερα όχι ένα αλλά πολλά- θα άξιζε να γραφτούν.
Η Δήμητρα Κολλιάκου είναι επίκουρος καθηγήτρια (senior lecturer) στο τμήμα Αγγλικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου του Νιούκαστλ. Το τελευταίο της βιβλίο Η Αρρώστια των Βουνών κυκλοφόρησε το φθινόπωρο από τις Εκδόσεις Πατάκη.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου