Η σκληρή «ανταγωνιστικότητα» των αμερικάνικων πανεπιστημίων

πηγή www.eksegersi.gr
του Κώστα Βάρλα

Ξέρετε ποια είναι τα πιο «ανταγωνιστικά» πανεπιστήμια στον κόσμο; Μα φυσικά τα αμερικάνικα! Σ’ αυτά σπουδάζει το 20% των ξένων φοιτητών που είναι εγγεγραμμένοι παγκόσμια, κάνοντας έτσι τις ΗΠΑ τη χώρα με τους περισσότερους ξένους φοιτητές στον κόσμο[1]. Αυτά τα πανεπιστήμια είναι τα «πρότυπα» για το ευρωπαϊκό σύστημα εκπαίδευσης, από την εποχή κιόλας που διακήρυτταν τον στόχο της «αύξησης της διεθνούς ανταγωνιστικότητας του ευρωπαϊκού συστήματος ανώτατης εκπαίδευσης», στη Μπολόνια, με την περίφημη διακήρυξη της 19ης Ιούνη 1999.

Τι το κακό με το να είναι τα πανεπιστήμια «ανταγωνιστικά», θα πει κανείς. Σε μια εποχή που η μόρφωση κινδυνεύει να καθιερωθεί ως εμπόρευμα, όχι μόνο από τους κρατούντες αλλά και στις συνειδήσεις των λαϊκών μαζών, η «ανταγωνιστικότητα» φαίνεται να χωράει στους στόχους της «νέας εποχής στην εκπαίδευση». Ορος που ταιριάζει σε επιχειρήσεις κι όχι σε πανεπιστημιακά ιδρύματα που υποτίθεται ότι προάγουν τη μόρφωση και την επιστήμη! Γιατί όχι λοιπόν, γιατί η μόρφωση να μη γίνει ένα «καλό εμπόρευμα»; Τουλάχιστον να πληρώνουμε αλλά να πιάνει τόπο, θα πουν κάποιοι. Μόνο που, για να είμαστε ειλικρινείς, αν υιοθετήσουμε μια τέτοια λογική, θα πρέπει να αποδεχτούμε και τα αποτελέσματά της. Θα πρέπει να δεχτούμε και τις συνέπειες της «ανταγωνιστικότητας» στο μορφωτικό επίπεδο αυτών που δε φτάνει η τσέπη τους να αντέξει ένα τέτοιο καταθλιπτικό περιβάλλον.

Αυτές οι συνέπειες φαίνονται ανάγλυφα, αν κοιτάξει κανείς την κατάσταση των αμερικάνικων πανεπιστημίων. Παρακάτω θα προσπαθήσουμε να φωτίσουμε ορισμένες πλευρές της, βασιζόμενοι στα επίσημα στοιχεία του υπουργείου Παιδείας των ΗΠΑ και σε δημοσιεύματα του τύπου που θεωρείται ο πιο έγκυρος.

Απ’ όλα έχει ο μπαξές

Το «μέλι» που ελκύει τη φοιτητική πελατεία (γιατί για πελατεία πρόκειται) δεν είναι άλλο από τη μεγάλη γκάμα των πτυχίων που «προσφέρει» το αμερικάνικο σύστημα ανώτατης εκπαίδευσης. Πτυχία για όλες τις κοινωνικές τάξεις προσφέρονται –με το αζημίωτο φυσικά– από τους εμπόρους της γνώσης, που στις ΗΠΑ δεν είναι μόνο τα ιδιωτικά ΑΕΙ, αλλά και το ίδιο το κράτος, αφού δίδακτρα υπάρχουν και στα κρατικά πανεπιστήμια. Μας πληροφορεί η Επιτομή εκπαιδευτικών στατιστικών για το 2009, του Υπουργείου Παιδείας των ΗΠΑ[2]:

«Οι απόφοιτοι γυμνασίου (σ.σ. εννοεί του εξατάξιου γυμνάσιου που ισοδυναμεί με το δικό μας γυμνάσιο και λύκειο) που αποφασίζουν να συνεχίσουν την εκπαίδευσή τους, μπορούν να εισαχθούν σε ένα τεχνικό ή επαγγελματικό ινστιτούτο ή σε ένα κολέγιο διετούς φοίτησης, ή σε ένα τετραετές κολέγιο, ή σε ένα πανεπιστήμιο. Ενα διετές κολέγιο προσφέρει κανονικά μια σειρά μαθημάτων που είναι τα ίδια με τα μαθήματα των δύο πρώτων χρόνων ενός τετραετούς κολεγίου συν μια επιλογή μαθημάτων τεχνικής επαγγελματικής εκπαίδευσης. Η σειρά των μαθημάτων που ολοκληρώνονται σε ένα διετές κολέγιο μπορεί να αναγνωριστεί σε ένα τετραετές ή ένα πανεπιστήμιο. Ενα τεχνικό ή επαγγελματικό ινστιτούτο προσφέρει μεταδευτεροβάθμια τεχνική εκπαίδευση που οδηγεί σε μία συγκεκριμένη καριέρα. Ενα "εταιρικό" δίπλωμα (associate degree) απαιτεί τουλάχιστον 2 χρόνια φοίτησης σε κολέγιο και ένα δίπλωμα bachelor κανονικά αποκτιέται μέσα σε 4 χρόνια. Τουλάχιστον ένας χρόνος μετά το bachelor είναι απαραίτητος για το δίπλωμα master, ενώ το ντοκτορά συνήθως απαιτεί τουλάχιστον 3 ή 4 χρόνια μετά το bachelor».

Απ' όλα έχει ο μπαξές! Πτυχία διαφόρων κατηγοριών, που όλα θεωρού-νται «ανώτατη εκπαίδευση». Δε σου φτάνουν τα φράγκα και θες να σπουδάσεις; Πας σε ένα κολέγιο (δε χρειάζεται να είναι ιδιωτικό, το κρατικό κάνει την ίδια ακριβώς δουλειά) και μέσα σε δυο χρονάκια έχεις στα χέρια σου ένα πτυχιάκι, για να βγεις στην αγορά εργασίας και να ξέρεις τόσα όσα απαιτεί η καπιταλιστική παραγωγή. Μάλιστα, το κολέγιο δε χρειάζεται να είναι αναγνωρισμένο απ' ευθείας από το κράτος. Αρκεί και μόνο ν’ αναγνωριστεί από μια επιτροπή αναγνωρισμένη από το κράτος για να κάνει αυτή τη δουλειά. Κολέγια του… κώλου, μετά συγχωρήσεως.

Πτυχία fast food

Σε τέτοια «πανεπιστήμια» φοιτά η «πλέμπα». Για να έχετε μια πιο πλήρη εικόνα της κατάστασης και των τάσεων που κυριαρχούν, ρίξτε μια ματιά στον Πίνακα 1, που συντάξαμε σύμφωνα με τον αντίστοιχο πίνακα της ετήσιας έκθεσης του αμερικάνικου υπουργείου Παιδείας[3]. Στον πίνακα αυτό φαίνονται οι αριθμοί των πτυχίων που απονεμήθηκαν σε δύο ακαδημαϊκές χρονιές με τεράστια απόσταση μεταξύ τους. Η πρώτη αφορά στα πτυχία που δόθηκαν το 1969-70 και η δεύτερη το 2007-08.

Οπως φαίνεται από τον πίνακα, τα πτυχία που απονεμήθηκαν από τα διετή κολέγια παρουσίασαν τη μεγαλύτερη αύξηση μεταξύ αυτών των δύο ακαδημαϊκών ετών (264%), αντιστοιχώντας στο 24,3% του συνολικού αριθμού πτυχίων το 2007-08, έναντι 16,2% που ήταν το 1969-70. Τα τετραετή πτυχία, αν και αυξήθηκαν σε αριθμό (πράγμα λογικό, αφού αυξήθηκε και ο πληθυσμός της χώρας), μειώθηκαν ως προς το ποσοστό τους στο σύνολο των πτυχίων (από 62,3% έπεσαν στο 50,5%). Μικρή αύξηση (ως ποσοστό του συνόλου) σημείωσαν τα πτυχία Master (από 16,4% στο 20,2%), ενώ τα «βαρβάτα» πτυχία (First Professional και Doctora) εξακολουθούν να δίνονται σε μία μειοψηφία που δεν ξεπερνά το 3% του συνόλου (για το καθένα).

Αυτό σημαίνει ότι τα διετή πτυχία κέρδισαν έδαφος έναντι των υπολοίπων, όπως φαίνεται στη στήλη 6 του πίνακα 1, σημειώνοντας αύξηση 50% στο μερίδιο των πτυχίων που απονεμήθηκαν, ενώ τα τετραετή πτυχία (bachelor) έχασαν ένα 19% (αφού το ποσοστό τους έπεσε από το 62,3% στο 50,5%).

Το χρήμα στο χρήμα

Η κατηγοριοποίηση των πτυχίων πάει χέρι-χέρι με την κατανομή της χρηματοδότησης. Τα «καλά πανεπιστήμια» παίρνουν και τα πιο πολλά λεφτά, ενώ τα «κακά» βράζουν στο ζουμί τους και δίνουν αντίστοιχης ποιότητας πτυχία. Σε άρθρο που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό του Αμερικάνικου Οικονομικού Συνδέσμου[4] αναφέρεται:

«Ομως στις ΗΠΑ τα κεφάλαια χρηματοδότησης πάντα ήταν κατανεμημένα άνισα και από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 οι διαφορές μεταξύ των φτωχότερων και των πλουσιότερων (σ.σ. πανεπιστημίων) έχουν αυξηθεί ακόμα περισσότερο. Το 2005, η μέση χρηματοδότηση των παραδοσιακών αριστοκρατικών κολεγίων[5] ήταν 70 φορές μεγαλύτερη από τη χρηματοδότηση του μέσου δημόσιου πανεπιστήμιου, αυξημένη σε σχέση με την ήδη τεράστια, 40πλάσια, που ήταν το 1992».

Σύμφωνα με τα στοιχεία του ίδιου του αμερικάνικου υπουργείου Παιδείας[6], τα κεφάλαια χρηματοδότησης των πανεπιστημίων που τοποθε-   τούν οι διάφοροι καπιταλιστές σαν «δωρεές» (με το… αζημίωτο, όπως θα δούμε παρακάτω) έφτασαν στο αστρονομικό ποσό των 410 δισ. δολαρίων τον Ιούνη του 2007! Από τα λεφτά αυτά τα 310 δισ. πηγαίνουν μόνο στα 120 σε σύνολο 4.314 πανεπιστημίων και κολεγίων, που ήταν συνολικά το ακαδημαϊκό έτος 2006-07. Δηλαδή, λιγότερο του 3% των «ανώτατων» ιδρυμάτων λαμβάνει το 75% της χρηματοδότησης των «δωρητών»! Αλλά και από τα 120 πανεπιστήμια που τσεπώνουν το περισσότερο παραδάκι των «δωρητών», μόνο τα πέντε (Χάρβαρντ, Γέιλ, Στάνφορντ, Πρίνστον και πανεπιστήμιο του Τέξας) απορροφούν το μεγαλύτερο μερίδιο της αγοράς, δηλαδή 104 δισ. ζεστά δολάρια! Το 0,1% των πανεπιστημίων λαμβάνει το 25,4% της χρηματοδότησης, όπως φαίνεται στον Πίνακα 2. Αυτό θα πει «ανταγωνιστικότητα» με αριθμούς!

Οπως είπαμε παραπάνω, οι περιβόητες «δωρεές» δεν δίνονται για… φιλανθρωπικούς σκοπούς. Βγάζουν κέρδος. Το πλουσιότερο πανεπιστήμιο, το Χάρβαρντ, την ακαδημαϊκή χρονιά 2006-07 είχε 35 δισ. δολάρια «δωρεές» και απέκτησε 5,7 δισ. «επενδυτικά κέρδη» έναντι 3,2 δισ. δολαρίων λειτουργικών εξόδων, όπως μας πληροφορεί το άρθρο του περιοδικού του Αμερικάνικου Οικονομικού Συνδέσμου[4]. Να πως καμαρώνει το ίδιο το Χάρβαρντ σε μία πρόσφατη οικονομική του έκθεση[7]:

«Το έτος που τελείωσε στις 30 Ιού-νη 2010 ήταν ένα επιτυχές έτος για τη χρηματοδότηση του Χάρβανρτ και την εταιρία Harvard Management Company (HMC). Προσθέσαμε αξία στο χαρτοφυλάκιό μας, δυναμώσαμε την οργάνωσή μας και ευθυγραμμίσαμε στενότερα την HMC με το πανεπιστήμιο… Το χαρτοφυλάκιο των δωρεών κέρδισε μια επενδυτική επιστροφή της τάξης του 11% για το έτος και πρόσθεσε 27,4 δισ. δολάρια μέχρι τις 30 Ιουνίου του 2010. Η επιστροφή για το χρόνο ήταν 160 μονάδες βάσης υψηλότερη από αυτή που θα κερδιζόταν από το όριο του χαρτοφυλακίου που καθόριζε η πολιτική μας».

Σα να μιλάνε εκπρόσωποι καπιταλιστικών επιχειρήσεων δε νομίζετε;

Δίδακτρα φωτιά

Οι καλές μπίζνες γίνονται πάντα όταν οι φοιτητές πληρώνουν κανονικά. Και πληρώνουν όλο και περισσότερα για να αποκτήσουν ένα πτυχίο, προκειμένου να έχουν μια καλύτερη τύχη στη ζούγκλα της αγοράς εργασίας. Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση του αμερικάνικου υπουργείου Παιδείας για την εκπαίδευση[6], το ακαδημαϊκό έτος 2008-09 τα ετήσια δίδακτρα και έξοδα στέγασης για τους φοιτητές ήταν 12.283 δολάρια για τα δημόσια και 31.233 δολάρια για τα ιδιωτικά ΑΕΙ. Μεταξύ των ετών 1988-99 και 2008-09, δηλαδή μέσα σε μία δεκαετία, τα έξοδα αυτά αυξήθηκαν κατά 32% για τα δημόσια και κατά 24% για τα ιδιωτικά, σε σταθερές τιμές (αφού δηλαδή ληφθεί υπ’ όψη ο πληθωρισμός).

Αν αναλογιστεί κανείς ότι το μέσο ετήσιο εισόδημα των αμερικάνικων νοικοκυριών ήταν 51.726 δολάρια[8], τότε τα έξοδα για την εκπαίδευση στα ιδιωτικά ΑΕΙ καταναλώνουν το 60% του ετήσιου εισοδήματος ενός νοικοκυριού! Αν αυτό ισχύει για το μέσο εισόδημα (που τσουβαλιάζει μαζί τους πλουσιότερους και τους φτωχότερους), μπορεί να υποψιαστεί κανείς τι θα ισχύει για τις οικογένειες των εργατών και των κατώτερων υπαλλήλων.

«Αιώνιοι» φοιτητές

Οποιοι νομίζουν ότι στα αμερικάνικα πανεπιστήμια και κολέγια δεν υπάρχουν «αιώνιοι φοιτητές» είναι βαθειά γελασμένοι. Τα στοιχεία του υπουργείου Παιδείας[6] αναφέρουν ότι μόλις το 57% των πρωτοετών που σπούδαζαν στα τετραετή ιδρύματα, με πλήρες ωράριο το 2001, κατόρθωσαν να πάρουν πτυχίο μέσα σε έξι χρόνια!  Ξέρετε πόσοι από τους φοιτητές κατόρθωσαν να τελειώσουν στον κανονικό χρόνο φοίτησης (τα τέσσερα χρόνια δηλαδή για το bachelor); Μόλις το 36%! Για την «πλέμπα» που μπήκε σε ένα διετές κολέγιο τα πράγματα ήταν ακόμα χειρότερα. Εκεί μόνο το 30% κατορθώνει να τελειώσει μέσα σε ένα χρονικό διάστημα 1.5 φορά του κανονικού χρόνου φοίτησης!

Χρεωμένοι ως το λαιμό

Οι υπέρμαχοι του αμερικάνικου πανεπιστημίου θα αντιτείνουν σε όλα αυτά, ότι οι φοιτητές χρηματοδοτούνται για να βγάλουν πέρα τις σπουδές τους. Οντως, το ακαδημαϊκό έτος 2007-08 το 80% των φοιτητών που παρακολουθούσαν πλήρεις σπουδές πήραν κάποια μορφή χρηματοδότησης[6]. Αλλοι με τη μορφή δανείων, άλλοι με τη μορφή υποτροφιών ή εργασιών επί πληρωμή. Το 63% μάλιστα πήρε βοήθεια από το κράτος.

Αναφορικά με τα δάνεια των φοιτητών και τα επιτόκια δανεισμού θα πρέπει κανείς να ψάξει αρκετά στον διαδικτυακό τόπο του Εθνικού Κέντρου Στατιστικών της Εκπαίδευσης για να βρει «φρέσκα στοιχεία». Τα πιο πρόσφατα λοιπόν που βρήκαμε αναφέρονται στην προηγούμενη… χιλιετία[10]! Με βάση αυτά τα στοιχεία βρήκαμε ότι οι πτυχιούχοι bachelor το 1999-2000 καταφεύγανε σε υψηλότερα ποσοστά στο δανεισμό από τους αντίστοιχους της περιόδου 1992-93 (65% αντί 49%) και όταν το έκαναν, δανείζονταν μεγαλύτερα ποσά  (19.300 αντί 12.100 δολάρια σε σταθερές τιμές 1999). Τα επιτόκια ήταν χαμηλότερα στο τέλος της δεκαετίας του ’90 (γύρω στο 6-7% αντί του 8-10% που ήταν παλαιότερα), όμως δε μπορεί κανείς να μη παρατηρήσει ότι δεν ήταν τσουχτερά. Γι’ αυτό και «μεταξύ των αποφοίτων με bachelor του 1992-93, που δεν είχαν συνεχίσει τις σπουδές τους μέχρι το 1997… το 18% είχε ξεπληρώσει (ή του είχαν χαριστεί) τα χρέη των σπουδών του, αφήνοντας ένα 33% να χρωστά ακόμα... Αυτοί που δεν είχαν εξοφλήσει τα χρέη τους, χρωστούσαν ακόμα κατά μέσο όρο 7.100 δολάρια»[11].

Αν και οι μέσοι όροι δεν αντικατοπτρίζουν τις ταξικές αντιθέσεις που εμπεριέχουν τα νούμερα που αποτυπώνονται στις στατιστικές (γιατί, όπως και το ίδιο το αμερικάνικο υπουργείο Παιδείας αναφέρει στην έκθεσή του, το βάρος των χρεών που έχουν να πληρώσουν οι αμερικάνικες οικογένειες μειώνεται όσο αυξάνονται τα εισοδήματα των οικογενειών), από την έκθεση αυτή φαίνονται οι ολέθριες συνέπειες του δανεισμού των φοιτητών. Τέσσερα χρόνια μετά την απόκτηση του πτυχίου τους, το 33% του συνόλου των αποφοίτων bachelor του ακαδημαϊκού έτους 1992-93, που αποτελούσαν το 40% περίπου του συνόλου των φοιτητών και το 65% του συνόλου αυτών που δανείστηκαν, συνεχίζουν να πληρώνουν τα χρέη των σπουδών τους, χρωστώντας ακόμα το 70% του χρέους τους (7.100 στα 10.500 δολάρια)! Λέτε να είναι καλύτερα τα πράγματα σήμερα, σχεδόν 20 χρόνια μετά, που τα δίδακτρα έχουν πολλαπλασιαστεί;


Παραπομπές

[1] Εκθέσεις ΟΟΣΑ «Education at a glance» 2007 & 2009. Αν και οι ΗΠΑ είναι ο κύριος προορισμός που επιλέγουν οι ξένοι φοιτητές να σπουδάσουν, το μερίδιό τους στην «αγορά» έχει μειωθεί από 26% (το 2000) σε 20% (το 2007).
[2] «Digest of Education Statistics», 2009 - Κεφάλαιο 1. Ετήσια έκθεση για την εκπαίδευση, που δημοσιεύτηκε από το υπουργείο Παιδείας των ΗΠΑ τον Απρίλη του 2010.
[3] Στο ίδιο, πίνακας 188, που αναφέρει ιστορικά στοιχεία σχετικά με τις απονομές των πτυχίων στους φοιτητές.
[4] «ΗΠΑ: Οι πλούσιοι, πλουσιότεροι, αλλά εξακολουθούν να είναι μειοψηφία». Αρθρο που δημοσιεύτηκε στις 15/6/2008 στο Journal of Economic Perspectives του Αμερικάνικου Οικονομικού Συνδέσμου (American Economic Association - AEA). Ο AEA θεωρείται ένα από τα πιο έγκυρα ινστιτούτα που ασχολούνται με τα οικονομικά θέματα και έχει πρόεδρο έναν οικονομολόγο που διδάσκει στο πανεπιστήμιο του Στάνφορντ.
[5] Ο όρος «παραδοσιακά αριστοκρατικά κολέγια» (Ivy League) αφορά στην αφρόκρεμα των αμερικάνικων πανεπιστημίων, δηλαδή στα οκτώ μεγαλύτερα ιδιωτικά πανεπιστήμια: Brown University, Columbia University, Cornell University, Dartmouth College, Harvard University, Princeton University, University of Pennsylvania και Yale University.
[6] «Digest of Education Statistics», 2009– Κεφάλαιο 3.
[7] Harvard Management Company Endowment Report - Message from the CEO – Σεπτέμβρης 2010.
[8] US Census Bureau (Στατιστική Υπηρεσία ΗΠΑ), Household Income for States: 2008 and 2009.
[9] Low-Income Students: Who They Are and How They Pay for Their Education, Statistical Analysis Report, March 2000. (Φοιτητές χαμηλών εισοδημάτων: Ποιοι είναι και πώς πληρώνουν για την εκπαίδευσή τους. Εκθεση στατιστικής ανάλυσης, Μάρτης 2000).
[10] http://nces.ed.gov/programs/coe/ 2004/section5/indicator38.asp. Τα στοιχεία για τα φοιτητικά δάνεια παλαιότερα δημοσιεύονταν στην ετήσια έκθεση για την εκπαίδευση, αλλά τα τελευταία χρόνια τα έβγαλαν και τα άφησαν μόνο στο διαδίκτυο, για ευνόητους λόγους.
[11] The condition of education 2001, NCES 2001-072. (Η κατάσταση της εκπαίδευσης, 2001, Εθνικό Κέντρο Στατιστικών της Εκπαίδευσης).