ΤΗΣ ΒΙΚΥΣ ΚΑΡΑΦΟΥΛΙΔΟΥ*
Οι περισσότεροι άνθρωποι τείνουν να ξεχνάνε. Την ιστορία. Να λησμονούν τα απλά, αλλά σημαντικά. Που δεν επαναλαμβάνονται ποτέ αυτούσια ούτε αφήνουν το παρελθόν να διδάξει το μέλλον, αλλά είναι πάντα εκεί, να υπενθυμίζουν, να προειδοποιούν για τους κινδύνους. Και επειδή λησμονούν, επειδή έχουν μάθει να λησμονούν, βρίσκονται αιφνιδιασμένοι όταν η ιστορία αγγίζει -τι παράξενο πράγμα στ' αλήθεια!- και τη δική τους ζωή.
Οι μεγάλοι οικονομικοί και κοινωνικοί μετασχηματισμοί έγιναν με θύματα γενιές ολόκληρες. Η βιομηχανική επανάσταση, η αγροτική έξοδος, η κατίσχυση της σύγχρονης αστικής κοινωνίας σήμαινε για τους ανθρώπους που την έζησαν εξαθλίωση, πόνο, απώλεια κάθε οικείας αναφοράς, ανατροπή κάθε νοήματος. Ποιος μπορούσε τότε να το περιμένει; Στις χαμένες ζωές τόσων ανώνυμων ανθρώπων και πάνω από τα πτώματα των επαναστάσεων του 19ου και του 20ού αιώνα, αν κερδίσαμε κάτι, και σίγουρα κερδίσαμε κάτι, αυτό ήταν η δημοκρατία. Η δημοκρατία ως είσοδος των μαζών στην πολιτική, η δημοκρατία ως κοινωνικό συμβόλαιο.
Αυτό λοιπόν, το τόσο απλό, το τόσο σημαντικό που μας δείχνει η ιστορία, αυτό κινδυνεύουμε να χάσουμε σήμερα. Οι πιο οξυδερκείς, σαν τον ανήσυχο Αλέξις ντε Τοκβίλ, το είχαν δει από νωρίς. Δεν ήταν πια μόνο τα πάθη των εξεγερμένων. Ήταν και η απόσυρσή τους. Η μετατροπή της δημοκρατικής έξαρσης σε κανονικότητα, η διολίσθηση της ισότητας σε ατομική αυτοπραγμάτωση, η διαστολή των πολιτικών δικαιωμάτων σε πειραματική υποκειμενικότητα, σε έξοδο από την πολιτική. Οι πιο οξυδερκείς το είχαν δει από νωρίς. Σαν τη σχολή της Φρανκφούρτης.
Και σήμερα; Α, ναι, τελικά φτάσαμε στο σήμερα. Σε μία ανατροπή που δεν την περίμενε κανείς. Αν και ανάλογές της η ιστορία είχε να υποδείξει πολλές. Μόνο που την ιστορία δεν την πρόσεχαν οι πολλοί. Α, ναι, τελικά φτάσαμε στο σήμερα. Στο τέλος της αέναης ευφορίας, στο τέλος του ηδονικού, ανάλαφρου βίου της κατανάλωσης και της υποκειμενικής δικαίωσης. Και πέσαμε χαμηλά. Στη συμπίεση του βιοτικού επιπέδου. Στη σύνθλιψη των εργασιακών δικαιωμάτων. Της ασφάλισης, της υγείας, της παιδείας, του κοινωνικού κράτους. Για να γίνει η Ευρώπη, η «φωτισμένη» Ευρώπη του Διαφωτισμού, «ανταγωνιστική». Μια γενιά θα χαθεί σε Μνημόνια διαρκείας: 1ο, 2ο, 3ο, 4ο κ.ο.κ. Ο νεοφιλελευθερισμός θα περάσει στον καταστατικό χάρτη της δημοκρατικής πολιτείας, στην Ευρώπη, στη «φωτισμένη» Ευρώπη. Για να γίνει «ανταγωνιστική».
Και η δημοκρατία μας; Ένα πουκάμισο αδειανό. Διάτρητο, στη σαπίλα του πολιτικού συστήματος, στη συλλογική ενοχή, στην αμηχανία, στην καθολική μνησικακία των σπαρασσόμενων κοινωνικών ομάδων, στην τρομοκρατία των μίντια, στην υστερία κατά των μεταναστών, στα ατιμώρητα σκάνδαλα των πατέρων του έθνους και στα πακέτα στήριξης των τραπεζών. Ένα πουκάμισο αδειανό, διάτρητο, στην «υπευθυνότητα» των διανοούμενων που καταγγέλλουν τη «δημαγωγία» της αριστεράς, στους υπέρμαχους της διακυβέρνησης έναντι της τόσο «οπισθοδρομικής» πολιτικής, στους «θεράποντες» της «εθνικής ιδιαιτερότητας» και στο κατεστημένο μιας «σοσιαλδημοκρατίας» που δεν ασκεί τη μεταρρύθμιση στο όνομα του λαού, αλλά της πανίσχυρης, καθαγιασμένης, πλην απολύτως αποτυχημένης, αγοράς.
Και η δημοκρατία μας; Και όμως. Υπάρχει ακόμα. Η δημοκρατία ως πολιτική, ως διεκδίκηση. Στην Τυνησία, στην Αίγυπτο, στη Λιβύη, αλλά και πιο κοντά, πιο δειλά, πιο σιγά: στην Κερατέα, στα Διόδια, στην αλληλεγγύη των 300. Υπάρχει ως μνήμη, ως δικαίωμα, ως ερώτημα: στο όνομα ποιανού τελικά ασκείται η εξουσία στη δημοκρατική πολιτεία; Ή διαφορετικά, πιο ειδικά: στο όνομα ποιανού εκχωρείται το δημόσιο, δημοκρατικό πανεπιστήμιο στην ποταπή λογική του συστήματος; Και όσοι δεν διερωτήθηκαν ποτέ, ας διερωτηθούν τώρα για όλα αυτά μαζί. Δεν είναι μόνο τα δίδακτρα, οι μάνατζερ, το νέο ακαδημαϊκό προλεταριάτo, τα πτυχία χωρίς αντίκρισμα. Είναι και κάτι παραπάνω. Είναι η ίδια η παράδοση της δημοκρατικής κοινωνίας, ή ίδια η παράδοση του ευρωπαϊκού πανεπιστημίου. Ποια ιστορία θα χωράει στο πανεπιστήμιο που μας ετοιμάζουν; Αν χωράει κάποια, θα μοιάζει κάπως με μια πρόχειρη συρραφή εγκυκλοπαιδικών γνώσεων, ένα είδος κατάρτισης. Δεν θα είναι όμως η διεπιστημονική, ανθρωπιστική, κοινωνική, καθολική ιστορία του ελεύθερου ανθρώπου. Δεν θα είναι η ιστορία του Μαρκ Μπλοκ για την οποία έγραφε πως «άνοιξε στην ανθρωπότητα ένα νέο μονοπάτι προς την αλήθεια κι επομένως προς τη δικαιοσύνη».
Και τότε τι θα απογίνει η ήδη κουτσουρεμένη δημοκρατική πολιτεία μας;
* Η Βίκυ Καραφουλίδου είναι ιστορικός.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου