Όπως θυμάστε απ' την αρχή της επανάστασής μας, το σχολείο μας ονομαζόταν εργατικό και όλοι εμείς, οι παιδαγωγοί, βρισκόμασταν κάτω απ' την εντύπωση όχι τόσο της εργατικής μεθόδου, όσο κάτω απ' τη γοητεία της ίδιας της λέξης "δουλειά" και κάτω απ' τη γοητεία της αρχής της εργασίας. Στους παιδικούς σταθμούς υπήρχαν φυσικά περισσότερες δυνατότητες για δουλειά, απ' όσο στο σχολείο, όμως μέσα στα 1 6 χρόνια της δουλειάς μου στον παιδικό σταθμό "Γκόρκί" και "Φ.Ε. Ντζερζίνσκί" πέρασα μια πολύ πολύπλοκη ιστορία εξέλιξης και των απόψεων μου για το διαπαιδαγωγητικό ρόλο της δουλειάς και της οργάνωσης των εργατικών διαδικασιών ακόμα και της αντίληψης για την ίδια την εργατική μέθοδο.
(Σχόλιο: Το γνωστό έργο του παιδαγωγού Μακάρενκο «Παιδαγωγικό Ποίημα μπορείτε να το βρείτε εδώ:
Μια συνοπτική παρουσίαση εδώ: http://bookcapacitor.blogspot.com/2011/04/blog-post.html )
Στα 1920 δεν μπορούσα με κανένα τρόπο να φανταστώ το εργατικό περιβάλλον που θα υπήρχε στην κομμούνα "Ντζερζίνσκί" στα 1935-1936. Δεν μπορώ να πω με βεβαιότητα πως ο δρόμος της οργάνωσης της εργασίας και της εξέλιξής της, που πέρασα, ήταν δρόμος σωστός, γιατί δεν ήμουνα ανεξάρτητος σ' αυτόν τον τομέα, μα εξαρτιόμουνα από πολλές γνώμες και απόψεις ανθρώπων που έρχονταν προσωρινά σε επαφή μαζί μου και έμπαζαν σ' αυτή την εξέλιξη την άποψή τους, τις αλλαγές και τις μορφές που ήταν δικές τους. Στα 16 αυτά χρόνια βρισκόμουν στην ανάγκη να βαδίζω παράλληλα και να προσαρμόζομαι στις συνθήκες που βρισκόμουνα. Στον παιδικό σταθμό "Γκόρκί" ήμουνα αναγκασμένος να προσαρμόζομαι κυρίως στην ανάγκη και να βγάζω την αρχή της εργασίας απ' την ανάγκη, απ' τις συνθήκες της ανάγκης. Στην κομμούνα "Ντζερζίνσκί" ήμουν αναγκασμένος να προσαρμόζομαι μα ακόμα και να παλεύω με τα διάφορα ρεύματα που ξεκινούσαν απ' την προϊσταμένη μου αρχή.
Νομίζω πως υπήρχαν μερικές περίοδοι στην ιστορία της κολεχτίβας μου, που έχω ως ένα βαθμό το δικαίωμα να τις ονομάσω ιδεώδεις. Στην κομμούνα "Ντζερζίνσκί" αυτό ήταν περίπου το 1930-1931.
Γιατί ονομάζω αυτή την περίοδο ιδεώδη; Ήταν η περίοδος που όλοι οι κομμουνάροι μου δούλευαν στην πραγματική παραγωγή, δηλαδή είχαμε παραγωγικό- οικονομικό πλάνο, αυστηρή τάξη με όλες τις μορφές ενός σοβαρού εργοστασίου, τμήμα σχεδιασμένης παραγωγής, τμήμα νόρμας, ή ακριβέστερα νόρμες για την κάθε δουλειά, κανονική εξάρτηση όλων των τμημάτων, πολύ αυστηρά επεξεργασμένο κατάλογο των εξαρτημάτων, όχι μονάχα με την ποσότητα των παραγόμενων εξαρτημάτων μα και τις νόρμες της ποιότητας
Τότε η παραγωγή ήταν σ' εμάς αποδοτική, ξεπλήρωνε όχι μονάχα τα έξοδα της, μα και τα έξοδα της κολεχτίβας των κομμουνάρων, είχαμε συσσώρευση, δηλαδή είχαμε πραγματική παραγωγή. Οι κομμουνάροι όμως δεν πληρώνονταν. Αυτό ήταν φυσικά ένα επίμαχο ως τα σήμερα. Δεν ξέρω άλλα ιδρύματα που έκαναν αυτή τη δοκιμή.
Ήμουν τότε ενάντια στην πληρωμή. Το ανέβασμα της παραγωγικότητας της δουλειάς, που ξεκινούσε απ' τα συμφέροντα της κολεχτίβας, το ανέβασμα του εργατικού ενθουσιασμού, όχι του ορμητικού ενθουσιασμού, όχι του ενθουσιασμού των άμεσων σκοπών αυτής της, εβδομάδας, ή αυτού του μήνα, μα του ήρεμου και ομαλού ενθουσιασμού και που απαιτεί απ' τον παιδαγωγό επιστράτευση ψυχική, σωματική, ιδεολογική ... Αυτόν τον ενθουσιασμό τον θεωρούσα σαν την πιο πολύτιμη διαπαιδαγώγηση και ήμουνα απόλυτα βέβαιος πως η πληρωμή θα καταστρέψει, θα χαλάσει κάπως αυτήν την εικόνα της ηθικής υγείας.
Δεν μπορώ να πω ότι η καθιέρωση της πληρωμής οδήγησε σε μεγαλύτερες καταχτήσεις και γι' αυτό συνέχιζα να επιμένω στην άποψή μου. Έφερνα σαν παράδειγμα το γεγονός πως, όταν δούλευαν χωρίς πληρωμή, έκαναν ό,τι έπρεπε να κάνουν, για να ξεπεράσουν τη νόρμα και το πλάνο, και βρίσκονταν σε κατάσταση απόλυτης υλικής άνθισης.
Ήμουν όμως κυκλωμένος από τόσο ισχυρούς αντιπάλους, που δεν ενδιαφέρονταν καθόλου για τους παιδαγωγικούς μου πόθους, αλλά ήταν βέβαιοι πως το μεροκάματο θ' ανεβάσει την εντατικότητα της δουλειάς και το ενδιαφέρον των διαπαιδαγωγούμενων για τη δουλειά και τόσο υποστηριζόταν αυτή η άποψη απ' την καθοδήγησή μου, που δεν είχα τη δυνατότητα και τις δυνάμεις να παλέψω. Γι' αυτό τα τελευταία χρόνια τα πέρασα μέσα στις συνθήκες του μεροκάματου.
Τώρα μπορώ να πετάξω τις άλλες θέσεις και να τις θεωρήσω αρνητικές θέσεις για τη διαπαιδαγώγηση με την εργασία. Πρόκειται για τις περιπτώσεις που δεν υπάρχει παραγωγή, δεν υπάρχει κολεχτιβίστικη δουλειά, μα αποσπασματικές προσπάθειες, δηλαδή διαδικασία της εργασίας που έχει σα σκοπό να δώσει δήθεν τη διαπαιδαγώγηση με την εργασία.
Δεν μπορώ να φανταστώ τώρα τη διαπαιδαγώγηση των κομμουνάρων με την εργασία έξω απ' τις συνθήκες της παραγωγής. Ίσως να είναι δυνατή κι αυτή η διαπαιδαγώγηση, δηλαδή η διαπαιδαγώγηση μέσα στη δουλειά που δεν έχει παραγωγικό χαρακτήρα. Τη διαπαιδαγώγηση αυτή την έζησα λίγα χρόνια στα πρώτα χρόνια του παιδικού σταθμού "Γκόρκί", όταν ήμουνα αναγκασμένος, άθελά μου, να ικανοποιούμαι, μπορούμε να πούμε, με την παραγωγική αυτοεξυπηρέτηση και με το λεγόμενο παραγωγικό προτσές, γιατί δεν υπήρχε παραγωγικός στίβος και παραγωγικά εργαλεία. Τώρα είμαι βέβαιος πως η δουλειά που δεν έχει υπόψη της να δημιουργήσει αξίες, δεν είναι θετικό στοιχείο διαπαιδαγώγησης, γιατί η λεγόμενη διδαχτική παραγωγή πρέπει κι αυτή να ξεκινάει απ' την αντίληψη των αξιών που μπορεί να δημιουργήσει η δουλειά.
Στον παιδικό σταθμό "Γκόρκι" βιάστηκα από ανάγκη να περάσω στην παραγωγή. Ήταν αγροτική παραγωγή. Στις συνθήκες μιας παιδικής κομμούνας η αγροτική οικονομία είναι σχεδόν πάντα παθητική. Μέσα σε δυο χρόνια πέτυχα, κι αυτό μόνο χάρη στις γνώσεις και στην ικανότητα του γεωπόνου, να περάσω στην αποδοτική οικονομία, όχι των σιτηρών, μα της κτηνοτροφίας. Ασχολούμασταν κυρίως με την περιποίηση γουρουνιών. Στα τελευταία χρόνια είχαμε περίπου 200 γουρούνες, αρσενικά γουρούνια και μερικές εκατοντάδες γουρουνόπουλα. Στην περιποίησή τους εφαρμόζαμε την τελευταία λέξη της τεχνικής. Είχαμε φτιάξει ένα ειδικό χοιροστάσιο, όπου η καθαριότητα ίσως να μην ήταν κατώτερη απ' τους θαλάμους. Το καθαρίζαμε και το πλέναμε μ' ένα μεγάλο σύστημα από νεροσωλήνες, κανάλια, λούκια και βρύσες. Το χοιροστάσιο ούτε μύριζε καν ... Το νοικοκυριό αυτό, εφοδιασμένο με τα τελειότερα τεχνικά μέσα και με αποθήκη από ζωοτροφές, μας έφερνε μεγάλα έσοδα και μας επέτρεπε να ζούμε λίγο- πολύ εύπορα. Είχαμε πια τη δυνατότητα όχι μονάχα να τρώμε και να ντυνόμαστε καλά, μα και να συμπληρώνουμε εντατικά το νοικοκυριό του σχολείου μας, τη βιβλιοθήκη, αποχτήσαμε τη δυνατότητα να φτιάξουμε και να πλουτίσουμε μια καλή θεατρική σκηνή με ό,τι χρειάζεται. Με τα λεφτά αυτά αγοράσαμε πνευστά όργανα για ορχήστρα, μηχανή κινηματογράφου, γενικά, ό,τι ούτε καν το είχαμε στο μυαλό μας το 1920.
Εκτός απ' αυτό βοηθούσαμε τους πρώην μαθητές μας, που όλο και περισσότεροι γίνονταν φοιτητές, ακόμα και μερικούς μαθητές που είχαν ανάγκη. Βοηθήσαμε όλους όσοι θέλανε να παντρευτούν. Οι εκδρομές και οι επισκέψεις μας κόστιζαν επίσης πολύ ακριβά. Πηγαίναμε πολύ συχνά στα θέατρα, γενικά είχαμε όλα τα αγαθά που πρέπει να έχει ο σοβιετικός πολίτης που εκτελεί τις εργατικές του υποχρεώσεις.
Όλα αυτά τα αγαθά που ανάφερα ήταν τόσο πειστικό κίνητρο για το ανέβασμα της παραγωγικότητας της δουλειάς, που ούτε καν σκεφτόμουνα τότε το μεροκάματο.
Είναι αλήθεια πως παραδεχόμουν την ανάγκη να έχουν οι μαθητές μου χαρτζιλίκι και γενικά είμαι θερμός οπαδός του χαρτζιλικιού. Ο άνθρωπος που βγαίνει στον κόσμο πρέπει να έχει κάποια πείρα του ατομικού προϋπολογισμού, πρέπει να ξέρει πώς να ξοδεύει τα χρήματα ...
Δεν πρέπει να βγαίνει στη ζωή σαν μαθήτρια παρθεναγωγείου που δεν ξέρει τι είναι χρήματα. Όμως τότε το Λαϊκό Επιτροπάτο Παιδείας της Ουκρανίας ήταν κατηγορηματικά ενάντια στο χαρτζιλίκι, είχε τη γνώμη πως αυτό θα καλλιεργήσει τσιγγούνικους υπολογισμούς στους μαθητές μου. Γι' αυτό και έδινα χαρτζιλίκι μόνο, αφού συμφωνήσαμε με τους μαθητές μου να μην πουν σε κανένα τίποτα.
Το χαρτζιλίκι όμως αυτό δεν το έδινα σύμφωνα με την παραγωγική δουλειά στην κάθε ξεχωριστή περίπτωση, μα σύμφωνα με τις γενικές υπηρεσίες του μαθητή απέναντι στην κολεχτίβα.
Ίδια ήταν η κατάσταση και στην κομμούνα "Ντζερζίνσκί", όπου δεν υπήρχε αγροτική οικονομία μα καθαυτό παραγωγή. Εκεί η εξάρτηση των κομμουνάρων απ' την παραγωγή ήταν ακόμα μεγαλύτερη. Ο σταθμός "Γκόρκι" έπαιρνε χρήματα απ' το κράτος, ενώ η κομμούνα "Ντζερζίνσκί" δεν πήρε τίποτα σ' όλο το διάστημα της ύπαρξής της. Γι' αυτό όχι μονάχα τα συμπληρωματικά αγαθά της κολεχτίβας, μα ακόμα και η κανονική τροφή, το φαγητό των κομμουνάρων εξαρτιόταν αποκλειστικά απ' τη δουλειά τους στην κολεχτίβα.
Τη δουλειά μου στην κομμούνα "Ντζερζίνσκί" την άρχισα σε πολύ πιο δύσκολες συνθήκες απ' το σταθμό "Γκόρκι" που έπαιρνε κάποια επιχορήγηση. Την κομμούνα "Ντζερζίνσκί" την είχαν χτίσει πολύ πλούσια. Θέλανε να διαιωνίσουν τη μνήμη του Φ.Ε. Ντζερζίνσκί και χτίσανε ένα πολύ όμορφο κτήριο, ένα απ' τα ομορφότερα έργα της αρχιτεκτονικής πασίγνωστου αρχιτέκτονα της Σοβιετικής Ένωσης, όπου και τώρα ακόμα δεν μπορείς να βρεις καμιά δυσαρμονία ούτε στο σχέδιο ούτε στην πρόσοψη ούτε στα στολίσματα του κτιρίου ούτε στα κουφώματα κλπ. Είχε ωραίους θαλάμους, περίφημο προθάλαμο, μπάνιο ντους, θαυμάσιες αίθουσες παραδόσεων. Τους κομμουνάρους τους ντύσανε με πλούσια τσόχινα κοστούμια και αφήσανε και αρκετά εφεδρικά. Όμως δε βάλανε ούτε μια εργαλειομηχανή της προκοπής. Δεν είχε ούτε κήπο ούτε γη ούτε επιχορήγηση. Έπρεπε μόνοι μας να βολευτούμε.
Στα πρώτα χρόνια η κομμούνα ζούσε απ' τις κρατήσεις που γίνονταν στους τσεκίστες της Ουκρανίας, 1/2% επί του μισθού. Αυτό μας έδινε το μήνα περίπου 2.000 ρούβλια. Εμένα όμως μου χρειάζονταν 4.000-5.000 ρούβλια το μήνα, μόνο για να καλύψω τις τρέχουσες ανάγκες του σχολείου. Τα υπόλοιπα 2.000-3.000 ρούβλια δεν είχαμε από πού να τα πάρουμε, γιατί δεν είχαμε και πού να δουλέψουμε. Η κομμούνα είχε τσαγκαράδικο, ραφτάδικο και μαραγκούδικο, σαν να ήταν απ' τον καιρό του Αδάμ και της Εύας και που το Υπουργείο Παιδείας στήριζε σ' αυτά τις ελπίδες του. Το τσαγκαράδικο, το ραφτάδικο και το μαραγκούδικο θεωρούνταν το άλφα και το ωμέγα της παιδαγωγικής επιδρά σης με την εργασία. Το τσαγκαράδικο είχε μερικά ζευγάρια καλαπόδια, μερικούς πάγκους, σουβλιά, σφυριά, μα χωρίς καμιά μηχανή και χωρίς δέρμα. Λογάριαζαν δηλαδή ότι θα φτιάξουμε τσαγκαράδες του χεριού, που τώρα είναι τελείως άχρηστοι.
Τέτοιο ήταν και το μαραγκούδικο. Είχε μερικά ροκάνια και πλάνες. Νόμιζαν πως θα βγάλουμε καλούς μαραγκούς αν τα κάνουν όλα με το χέρι.
Το ραφτάδικο ήταν κι αυτό φτιαγμένο σύμφωνα με τον προεπαναστατικό τύπο. Νόμιζαν πως θα διαπαιδαγωγήσουμε καλές νοικοκυρές, που να μπορούν στην ανάγκη να φτιάξουν φασκιές, να βάλουν ένα μπάλωμα ή να ράψουν ένα φόρεμα.
Όλα αυτά τα εργαστήρια μου προκαλούσαν την απέχθεια ήδη στο σταθμό "Γκόρκι" και δεν μπορούσα να καταλάβω τι θέλανε και τα κάνανε εδώ. Γι' αυτό ύστερα από μια βδομάδα αποφασίσαμε με το συμβούλιο των διοικητών να τα κλείσουμε, αφήνοντας μερικά πράγματα για τις ανάγκες μας.
Τα πρώτα τρία χρόνια η κομμούνα "Ντζερζίνσκί" τα πέρασε πάρα πολύ δύσκολα. Ήταν μέρες που τρώγαμε μόνο ψωμί. Το πόσο μεγάλες δυσκολίες περάσαμε μπορείτε να το κρίνετε απ' το γεγονός πως εγώ δεν έπαιρνα μισθό στους πρώτους 8 μήνες και έτρωγα απ' το ψωμί που έτρωγε η κομμούνα. Ήταν μέρες που η κομμούνα δεν είχε ούτε ένα καπίκι και πηγαίναμε να δανειστούμε απ' αλλού. Και φανταστείτε, αυτή η μεγάλη ανέχεια και ταπείνωση ήταν το θαυμάσιο κίνητρο για την ανάπτυξη της δουλειάς. Οι τσεκίστες - και τους είμαι πολύ ευγνώμονας - ποτέ δε συμφώνησαν να ζητήσουμε βοήθεια απ' το Λαϊκό Επιτροπάτο Παιδείας, να πάμε δηλαδή και να τους πούμε: δώστε μας χρήματα για τη συντήρηση των μαθητών. Και πραγματικά ήταν ντροπή. Μας έχτισαν την κομμούνα κι εμείς δεν μπορούμε να συντηρήσουμε τα παιδιά; Γι' αυτό όλες οι προσπάθειες μας στράφηκαν στο να κερδίσουμε μόνοι μας το ψωμί μας, με την ενδόμυχη ελπίδα να κερδίσουμε περισσότερα.
Τον πρώτο χρόνο δουλεύαμε πάρα πολύ στο μαραγκούδικο. Κάναμε ό,τι έπιπλα χρειάζεται ένα σπίτι: καθίσματα, ντουλάπες. Και είχαμε παραγγελίες. Τα κάναμε όμως πολύ άσχημα και οι άνθρωποι που τα παράγγελναν θύμωναν. Είχαμε συνήθως πάντα ζημιά. Η αξία των υλικών, της ηλεκτρικής ενέργειας, των καρφιών, της κόλας, μόλις καλύπτονταν απ' την τιμή που μας δίνανε. Η δουλειά μας έμενε απλήρωτη.
Μας βοήθησε ένα ευτυχές γεγονός. Διορίσαμε σαν υπεύθυνο της παραγωγής το Σολομόν Κόγκαν, που ήταν χωρίς καμιά γνώση στο ζήτημα της Παιδαγωγικής, μα πολύ δραστήριος. Είμαι πολύ ευγνώμονας σ' αυτόν το σύντροφο και έχω τη γνώμη πως πρέπει κάποτε να τον ευχαριστήσω ιδιαίτερα για τις τελείως καινούργιες παιδαγωγικές αρχές που έμπασε στο έργο μου, παρ' όλο που δεν είχε καμιά γνώση στο ζήτημα της Παιδαγωγικής.
Πρώτα απ' όλα μου έκαναν κατάπληξη τα πρώτα λόγια του. Ήταν χοντρός, με κοιλίτσα, με άσθμα και πολύ επίμονος.
Μόλις ήρθε στην κομμούνα είπε:
- Πώς; 150 κομμουνάροι, 300 χέρια δεν μπορούν να κερδίσουν το φαγητό τους! Πώς γίνεται αυτό; Πρέπει να βγάζουν πολύ περισσότερα. Δεν μπορεί να γίνει διαφορετικά.
Ήταν μια αρχή που προηγούμενα αμφέβαλα γι' αυτήν. Μέσα σ' ένα μήνα μου απόδειξε πως είχε δίκιο. Είναι αλήθεια πως αναγκάστηκα να υποχωρήσω σε πολλές παιδαγωγικές μου θέσεις.
Πρώτ' απ' όλα άρχισε με κάποιον τυχοδιωκτισμό. Πήγε στη Διεύθυνση του Οικοδομητικού Ινστιτούτου και τους πρότεινε:
- Μπορώ να σας κάνω έπιπλα για το Ινστιτούτο.
Δεν είχε καμιά βάση, για να κάνει αυτήν την πρόταση. Δεν ξέραμε να κάνουμε έπιπλα και δεν είχαμε ούτε εργαλεία ούτε τα υλικά, για να τα κάνουμε. Είχαμε μόνο το Σολομόν Μπορίσοβιτς Κόγκαν και τους 1 50 κομμουνάρους.
Ευτυχώς που βρέθηκαν άνθρωποι εύπιστοι και αφελείς και του είπαν:
- Ορίστε, κάντε τα.
- Ας γράψουμε την παραγγελία.
Γράψαμε την παραγγελία. Τόσες χιλιάδες διάφορα πράγματα για την αίθουσα παραδόσεων, τόσα τραπέζια, τόσα καθίσματα, ντουλάπες κλπ. Όταν είδα αυτό τον κατάλογο των πραγμάτων που κόστιζαν 200.000 ρούβλια, σκέφτηκα να τηλεφωνήσω στο γιατρό, για να θερμομετρήσει το Σολομόν Μπορίσοβιτς.
- Πώς θα τα κάνουμε; Του λέω.
- Θα τα κάνουμε, μου απαντάει.
- Και πώς θ' αρχίσουμε; Μας χρειάζονται λεφτά και δεν έχουμε.
- Πάντα έτσι γίνεται, μου λέει. Όταν κανένας δεν έχει λεφτά, λέει πως δεν έχει λεφτά. Ύστερα όμως βρίσκει. Κι εμείς θα βρούμε.
-Από πού θα βρούμε; Ποιος θα μας δώσει;
- Νομίζετε πως δεν υπάρχουν στον κόσμο "αφελείς";
Και φανταστείτε, βρήκε. Μέσα στο ίδιο Ινστιτούτο
βρέθηκε ο "αφελής", με συγχωρείτε για την έκφραση, που δέχτηκε την πρότασή του. Ο Σολομόν Μπορίσοβιτς του είπε:
- Εμείς θα κάνουμε τα έπιπλα μα πού θα τα βάλουμε; Εσείς μόλις ανοίγετε τα θεμέλια. Εμείς πολύ γρήγορα θα τα κάνουμε τα έπιπλα, όμως πού θα τα βάλουμε;
- Πραγματικά δεν έχουμε πού να τα βάλουμε, συμφώνησε κι ο άλλος.
- Μπορούμε να τα βάλουμε κοντά μας, του λέει ο Σολομόν Μπορίσοβιτς.
- Έχετε το μέρος;
- Δεν έχουμε, αλλά μπορούμε να χτίσουμε μία αποθήκη. Μας χρειάζονται 50.000 ρούβλια.
- Ορίστε 50.000 ρούβλια.
Πήραμε 50.000 ρούβλια. Όμως κι εγώ και οι κομμουνάροι και ο Σολομόν Μπορίσοβιτς, αποφασίσαμε να μην χτίσουμε την αποθήκη. Με τα λεφτά αυτά αγοράσαμε διάφορα εργαλεία ξυλουργείου και υλικά. Ο Σολομόν Μπορίσοβιτς πήρε κι άλλη προκαταβολή κι άρχισε να παράγει όχι έπιπλα για το Ινστιτούτο Οικοδομών, μα κάθε είδους πράγματα που μπορούσαν να πουληθούν στην αγορά. Άρχισε να κάνει συνηθισμένα καθίσματα για την αγορά. Στην αρχή τα καθίσματα ήταν τελείως άχρηστα, μα ο Σολομόν Μπορίσοβιτς έλεγε πως, όσο δεν ξέρει ο κομμουνάρος να κάνει καθίσματα, θα κάνει μόνο τα πόδια απ' τα καθίσματα. Και έκανε καταμερισμό δουλειάς. Εγώ αμφέβαλα πολύ για τα αποτελέσματα.
Εφάρμοσα τον εξής καταμερισμό. Ο πρώτος ροκάνιζε, ο δεύτερος πριόνιζε, ο τρίτος καθάριζε, ο τέταρτος λουστράριζε, ο πέμπτος έλεγχε κλπ. Όμως δεν υπήρχε κανένα προτσές εκμάθησης και οι κομμουνάροι μου, που το πρόσεξαν, είπαν: δε μαθαίνουμε τίποτα. Στη γενική συνέλευση είπαν πως αυτό πρέπει να γίνει, πως πρέπει να δουλέψουν για την κομμούνα, μα πρέπει ακόμα να έχουν και κάποιο όφελος, κάτι να μάθουν, και πως τίποτα δεν πρόκειται να μάθουν μ' αυτές τις τάβλες και τα καρεκλοπόδαρα.
Αποδείχτηκε πως ο Σολομόν Μπορίσεβιτς ξέρει πραγματικά τη δουλειά σ' αυτό τον τομέα. Χώρισε την παραγωγή του καθίσματος σε δέκα μέρη κι ο κάθε κομμουνάρος έκανε μια ορισμένη μόνο δουλειά. Χάρη σ' αυτό αρχίσαμε να βγάζουμε πάρα πολλά καθίσματα.
Πολύ γρήγορα ολόκληρη η αυλή γέμισε καθίσματα, είναι αλήθεια πολύ κακής ποιότητας. Στην αρχή ο Σολομόν Μπορίσοβιτς στηριζόταν πολύ στις κάθε είδους διορθώσεις: όταν έγιναν τα καθίσματα βρήκε μια ειδική αλοιφή από κόλα και βούλωνε όλες τις τρυπίτσες, τα λουστράριζε κλπ. Πάντως μέσα σε μισό χρόνο τις 50.000 τις έκανε 200.000. Αγόρασε κι άλλες μηχανές και ξυλεία και πέρασε στην παραγωγή επίπλων θεάτρου.
Αργότερα ο Σολομόν Μπορίσοβιτς πέρασε σε δεύτερη μοίρα και έγινε υπεύθυνος του επισιτισμού, που ταίριαζε περισσότερο στην ειδικότητα και το ταλέντο του. Ήρθε καινούργιος μηχανικός. Εγώ στο μεταξύ είχα πειστεί πως αυτός ο αυστηρός καταμερισμός της δουλειάς σε ξεχωριστές πολύ μικρές διαδικασίες, είναι ωφέλιμο πράγμα. Όταν τον κοιτάζεις από κοντά, σου προκαλεί καταθλιπτική εντύπωση, όταν όμως τον παρακολουθήσεις λίγο καιρό βλέπεις πως δεν είναι καθόλου τρομερός. Φυσικά το κάθε αγόρι ή κορίτσι κάνει στη δοσμένη στιγμή μόνο μια δουλειά, που θά 'λεγες πως δεν του δίνει καμιά ειδίκευση, όμως στα χρόνια που μένει ο κομμουνάρος στην κομμούνα περνά- 11 από τόσες πολλές τέτοιες διαδικασίες, για να φτάσει τέλος στην πιο πολύπλοκη δουλειά, στη συναρμολόγηση κλπ., ώστε γίνεται πραγματικά ειδικευμένος εργάτης, απαραίτητος για μια πλατειά κοινωνική παραγωγή κι όχι για τη χειροτεχνική παραγωγή.
Αν δεν προχωρούσαν παραπέρα απ' τη δουλειά της επεξεργασίας του ξύλου, οι κομμουνάροι μου δε θα μπορούσαν φυσικά να γίνουν παρά μόνο εργάτες για μια φάμπρικα επεξεργασίας του ξύλου και μάλιστα μόνο για φάμπρικα με μεγάλο καταμερισμό της δουλειάς. Όμως οι επιτυχίες μας, οι επιτυχίες μας από την άποψη της παραγωγικότητας, μας επέτρεψαν να ικανοποιήσουμε τόσο βασικά τις απαιτήσεις μας, που δυο χρόνια ύστερα απ' τον ερχομό του Σολομόν Μπορίσοβιτς ευχαριστήσαμε τους τσεκίστες και τους παρακαλέσαμε να σταματήσουν τις κρατήσεις, και ύστερα από ένα χρόνο είχαμε κιόλας 600.000 στην τράπεζα.
Να τι μας έδωσε η παραγωγή μας. Με τις 600.000 ρούβλια δεν ήμασταν πια ένα φιλανθρωπικό ίδρυμα, μα μια σοβαρή επιχείρηση, που μπορούσες να της έχεις εμπιστοσύνη.
Και η τράπεζα μας έδωσε πίστωση, για να κάνουμε ανοικοδόμηση. Στα 1931 χτίσαμε το πρώτο εργοστάσιο, ένα πραγματικό πια εργοστάσιο επεξεργασίας μετάλλων, που έκανε πολύ πολύπλοκες μηχανές που ως τότε τις εισάγαμε απ' το εξωτερικό. Παρ' όλο που αυτές οι μηχανές είχαν δικό τους μοτέρ, 150 κομμάτια, πολλά και διάφορα γρανάζια που χρειάζονταν και τόρνους και φρέζες, πολύπλοκη συναρμολόγηση και χύσιμο μετάλλου, παρ' όλα αυτά εμείς, έχοντας την πείρα του καταμερισμού της δουλειάς στην επεξεργασία του ξύλου, πετύχαμε πολύ γρήγορα σ' αυτήν την παραγωγή. Η ψυχολογία του ανθρώπου που δουλεύει σε ένα κομμάτι και τελειοποιείται σ' αυτή τη δουλειά μάς, στάθηκε ωφέλιμη και στο μέταλλο. Μας χρειάστηκα ενάμισης μήνας, για να μάθουμε τη δουλειά στις πολύ πολύπλοκες εργαλειομηχανές, παρ' όλο που τις δούλευαν κομμουνάροι 13-14 χρονών.
Η δουλειά στο εργοστάσιο αυτό είχε τόση επιτυχία, ώστε αρχίσαμε να χτίζουμε ένα εργοστάσιο παραγωγής φωτογραφικών μηχανών. Το πολύπλοκο αυτό εργοστάσιο το χτίσαμε με δικά μας μέσα. Το σημερινό εργοστάσιο παραγωγής φωτογραφικών μηχανών της κομμούνας είναι δικό της εργοστάσιο. Στο εργοστάσιο αυτό μπορείτε να βρείτε εργαλειομηχανές που δεν υπάρχουν σ' όλα τα εργοστάσια και εκτός απ' αυτό έχει μια πολύ πολύπλοκη διαδικασία ακρίβειας, δηλαδή τέτοια διαδικασία που απαιτεί πολύπλοκα, λεπτά εργαλεία, αυστηρό έλεγχο, επιστημονική οργάνωση της τεχνικής, γενικά πολύπλοκη παραγωγή.
Είμαι βέβαιος πως δε θα μπορούσαμε να φτάσουμε σ' αυτή την παραγωγή, αν δεν είχαμε αρχίσει με την παραγωγή των καθισμάτων, με τον καταμερισμό της δουλειάς. Καταλάβαινα πως η ουσία δε βρίσκεται στο από πού θ' αρχίσουμε, μα στη λογική της παραγωγής, που στηρίζεται στα τελευταία επιστημονικά δεδομένα, στον καταμερισμό της δουλειάς και στη σχεδιοποίηση.
Ο μη παραγωγός δύσκολα μπορεί να καταλάβει τι είναι πλάνο στην παραγωγή. Το πλάνο δε συνίσταται μόνο στο πόσα τραπέζια και καθίσματα πρέπει να κάνουμε. Το πλάνο είναι ένα σύστημα από νόρμες και σχέσεις. Είναι ο κύκλος κάθε εξαρτήματος, ο κύκλος κάθε κομματιού, η κίνηση από μηχάνημα σε μηχάνημα. Πρέπει να προβλέψεις νά 'ναι κατάλληλη η ποιότητα των υλικών, να φροντίσεις για την απόδοσή τους, για την κατανομή των εργαλείων, τη διατήρησή τους, τη συμπλήρωσή τους και τέλος για τις απαιτήσεις του ελέγχου, που στην παραγωγή που είναι καλά οργανωμένη είναι ένα ολόκληρο σύστημα από διάφορες λειτουργίες, νόρμες και όρους. Αυτό είναι ένας πολυπλοκότατος "εξοπλισμός" στη δημιουργική προσπάθεια του ανθρώπου. Και στο πνεύμα αυτού του "εξοπλισμού" πρέπει να διαπαιδαγωγούμε τους πολίτες μας, γιατί δε δουλεύουν σε μια χειροτεχνική παραγωγή, μα σε παραγωγή μεγάλης κρατικής κλίμακας, οργανωμένης σύμφωνα με την τελευταία λέξη της τεχνικής.
Ύστερα φυσικά απ' αυτόν τον τεχνικό εξοπλισμό στην κομμούνα "Ντζερζίνσκί" δεν μπορούσα να φανταστώ όχι πια το τσαγκαράδικο, ή το ραφτάδικο, μα ακόμα και το μαραγκούδικο με τον πρωτόγονο πάγκο.
Η εργατική διαπαιδαγώγηση πέρασε βαθμιαία σ' εμάς στην παραγωγική διαπαιδαγώγηση, που δεν ήξερα κι εγώ πού μπορούσε να μας οδηγήσει. Όμως στα τελευταία χρόνια δεν παραξενευόμουνα, όταν έβλεπα παιδιά 13-14 χρονών να διευθύνουν κάμποσους τόρνους, όπου χρειάζονται και Μαθηματικά και πολύ λεπτή σκέψη.
Δε μιλάω πια για το ότι πρέπει να ξέρεις και την ποιότητα του υλικού και την ποιότητα της μηχανής, να ξέρεις να διαβάζεις τα σχέδια κλπ. Πλάι στο 14-15 χρονών παιδί που είναι πια θαυμάσιος τορναδόρος και διευθύνει κάμποσους τόρνους, βλέπετε και ένα παιδί 16-17 χρονών αρχηγό συνεργείου, η αλήθεια είναι απλού συνεργείου, μα 1 9 χρονών νεολαίο να διευθύνει πια ένα πολύπλοκο συνεργείο. Ο Βαλοντια Κοζίρ λ.χ., που ήταν πρώτα σύνδεσμος μου και δεν ήξερε παρά να τρέχει και να βρίσκει κάποιον σύντροφο, καθοδηγούσε ένα πολύπλοκο μηχανικό συνεργείο.
Αυτόν το δρόμο, που για τον ενήλικο άνθρωπο ίσως χρειάζονται 10 χρόνια, τον περνάει το παιδί σε 1 -2 χρόνια. Ο δρόμος αυτός δεν ήταν τόσο εύκολος και δύσκολα μπορεί να πιστέψει κανείς πως τ' αγόρια και τα κορίτσια καταχτούν τόσο μεγάλη ειδίκευση στην παραγωγή τους. Σχετικά με τις κοπέλες πρέπει να κάνω την παρακάτω διόρθωση: κι αυτές φθάνουν γρήγορα τις σταχανοφικές νόρμες, όχι όμως στην επεξεργασία μετάλλων, μα στη συναρμολόγηση, στο μοντάρισμα, στην παραγωγή που χρειάζεται ελαφριά σωματική δουλειά και κυρίως στην παραγωγή ειδών οπτικής, δηλαδή στην παραγωγή φακών που απαιτεί μεγαλύτερη καθαριότητα και εξωτερική ακρίβεια. Στις ακριβείς κινήσεις και στην προσοχή ξεπερνούσαν τ' αγόρια. Τα αγόρια υπερείχαν με τις ικανότητες τους σα σχεδιαστές, ενώ τα κορίτσια με την ικανότητα που είχαν για την ακρίβεια και την οργάνωση στις πολύπλοκες υπεύθυνες διαδικασίες. Τα αγόρια δεν μπορούσαν να τα βγάλουν πέρα στην παραγωγή φακών κι όλη αυτή η παραγωγή δόθηκε στα κορίτσια. Στη διαδικασία της συναρμολόγησης των λεπτότατων εργαλείων, όπου χρειάζεται όχι μονάχα ακρίβεια στις κινήσεις του χεριού και ακρίβεια του ματιού μα και πολύ αυστηρό και ακριβές αράδιασμα των κομματιών στο τραπέζι, τα κορίτσια ξεπερνούσαν τ' αγόρια όχι μονάχα στην παραγωγή μα και στην οργάνωση της παραγωγής.
Τα αγόρια ήταν γενικά καλοί μεταλλουργοί, ενώ τα κορίτσια δεν τα συγκινούσε και τόσο το μέταλλο. Τα αγόρια δούλευαν με ενθουσιασμό στο σίδερο, στο χαλκό, στο νίκελ. Τα κορίτσια αποτραβιόντουσαν απ' τους τόρνους, απ' τις φρέζες και κυρίως απ' τις μηχανές, όπου η δουλειά ήταν ακάθαρτη και βρώμικη.
Τα κορίτσια ποτέ δε δοκίμασαν να δουλέψουν στο χυτήριο.
Αυτά είναι τα είδη της δουλειάς, στα οποία πέρασε η κολεχτίβα μου στα τελευταία χρόνια.
Αν εξετάσεις αυτή τη δουλειά με τη συνηθισμένη αντίληψη της παιδαγωγικής διαδικασίας, δηλαδή να ο ξεχωριστός άνθρωπος, ο διαπαιδαγωγούμενος και να ο παιδαγωγός του, η παραγωγή ίσως να σου φανεί παιδαγωγική διαδικασία λαθεμένα οργανωμένη, αν όμως την εξετάσεις μέσα στην κολεχτίβα και στο χρόνο, θα σου φανεί πολύ ελκυστική.
Η κάθε πολύπλοκη παραγωγή είναι καλή, γιατί δίνει άπλα στην ικανοποίηση της κάθε τάσης και κλίσης.
Σε μια τέτοια παραγωγή, όπως ήταν η παραγωγή φωτογραφικών μηχανών Λέικα, είχαμε και μεγάλο συνεργείο σχεδιαστών και τμήμα σχεδιοποίησης και τμήμα ελέγχου και μεγάλο συνεργείο παραγωγής εργαλείων, τμήμα εμπορικό, και γι' αυτό ο κάθε μαθητής μου μπορούσε να βρει έδαφος για την κλίση του. Το γραφείο σχεδιαστών αποτελούνταν αποκλειστικά από κομμουνάρους. Δηλαδή δούλευαν εκεί όσοι είχαν κλίση και ικανότητες γι' αυτή τη δουλειά.
Τη μεγαλύτερη ειδίκευση τη δίνει το συνεργείο παραγωγής εργαλείων. Το παιδί περνάει απ' όλα τα συνεργεία και τμήματα και αποπερατώνει την παραγωγική του μόρφωση στο συνεργείο παραγωγής εργαλείων, απ' όπου μπορεί να βγει ειδικευμένος τεχνίτης.
Έβλεπα πως το προτσές αυτό της παραγωγής ήταν ωφέλιμο στο κάθε ξεχωριστό του σημείο για τη διαπαιδαγώγηση του χαραχτήρα του ανθρώπου που έβγαινε απ' την κομμούνα. Πολλοί ήταν οι κομμουνάροι που βγαίνανε απ' την κομμούνα, σπούδαζαν σε Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα και ύστερα έρχονταν να μ' επισκεφτούν. Ήταν όλοι τους άνθρωποι με ανώτατη μόρφωση: Υπήρχαν ιστορικοί, γεωλόγοι, γιατροί, μηχανικοί, σχεδιαστές κλπ. Στο χαρακτήρα όμως όλων υπήρχε το ιδιαίτερο γνώρισμα των πλατιών και πολύπλευρων απόψεων, συνηθειών, αντιλήψεων κλπ.
Τελευταία με επισκέφτηκε ένας γιατρός. Θυμάμαι πως δούλευε στην κομμούνα σε μια μεγάλη μηχανή που λείαινε την επιφάνεια του μετάλλου. Η μηχανή φτάνει στην περίπτωση αυτή ως τον τελευταίο βαθμό της ακρίβειας, ως το ένα εκατοστό του χιλιοστομέτρου. Να πώς δούλευε. Του έλεγε ο μάστοράς του:
- Κατέβασε το ένα εκατοστό του χιλιοστομέτρου.
Αυτός σταματούσε τη μηχανή και χωρίς να κάνει κανένα έλεγχο, χωρίς να χρησιμοποιήσει κανένα εργαλείο μέτρησης, έλεγε:
- Ορίστε ένα εκατοστό του χιλιοστομέτρου.
Το μάτι του, το χέρι του και η μηχανή είχαν σε τόσο βαθμό γίνει ένα πράγμα, ώστε δούλευε χωρίς να ελέγχει. Ένιωθε τη μηχανή του.
Αυτός ο θαυμάσιος εργάτης είναι τώρα γιατρός, όμως στη φιλοσοφία του είναι αισθητός και τώρα ακόμα ο μεγάλος σεβασμός του προς την ακρίβεια. Παρατηρώντας τους κομμουνάρους βλέπω τώρα την αντανάκλαση εκείνων των συνηθειών, που απόχτησαν στις οργανωτικές και παραγωγικές δουλειές που κάνανε.
Η κολεχτίβα που έχει εργοστάσιο και είναι υπεύθυνη για το εργοστάσιο, αποχτά πολλές συνήθειες που ίσως να είναι οι πιο αναγκαίες για τον πολίτη της Σοβιετικής Ένωσης. Σε κάθε γενική συνέλευση, σε κάθε παραγωγική σύσκεψη των διοικητών, στις απλές συγκεντρώσεις, στις ομάδες, στα συνεργεία και στη συνηθισμένη συζήτηση ασκείται πάντα αυτή η οργανωτική ικανότητα και πάντα η κολεχτίβα συνηθίζει να ζητάει ευθύνη όχι μονάχα απ' τον κάθε ξεχωριστό εργάτη, μα και απ' τον κάθε κομμουνάρο σαν οργανωτή. Αν θέλετε να καταλάβετε όλο το πολύπλοκο σύστημα της παραγωγής, πρέπει να καταλάβετε και όλο το πολύπλοκο σύστημα των σχέσεων του ανθρώπου προς την παραγωγή. Στη γενική συνέλευση, όπου παραβρίσκονται εργάτες απ' το μηχανουργείο, απ' το συνεργείο συναρμολόγησης κι απ' το συνεργείο κατασκευής εργαλείων, κάποιος μιλάει για τις ελλείψεις κάποιου εξαρτήματος. Ιο συνεργείο συναρμολόγησης παρακαλεί να μιλήσουν και οι άλλοι, παρ' όλο που δεν έχουν καμιά σχέση με το συνεργείο συναρμολόγησης, και οι άλλοι λένε τη γνώμη τους, δηλαδή καταλαβαίνουν τι ελλείψεις υπάρχουν, μιλάνε σαν οργανωτές.
Ακόμα μεγαλύτερη εκγύμναση των οργανωτικών ικανοτήτων γίνεται μέσα στο ίδιο το συνεργείο κατά τη διάρκεια της δουλειάς. Η ίδια η διεύθυνση των πολλών τόρνων απαιτεί ικανότητα οργανωτή- διευθυντή, σε μονοπρόσωπη διεύθυνση.
Καταλαβαίνω πως δεν είναι εύκολο να οργανώσει κανείς μια τέτοια παραγωγή, όμως δεν πρέπει να μιλάμε μόνο για τα εύκολα πράγματα. Και για μένα η οργάνωση αυτής της παραγωγής μού κόστισε 16 χρόνια δουλειάς, 16 χρόνια ελλείψεων και πάλης. Είμαι βέβαιος πως οποιαδήποτε παιδική κολεχτίβα θελήσει να περάσει στη σοβαρή παραγωγή θα χρειαστεί όχι λιγότερο από 10 χρόνια και φυσικά οι πρώτες γενεές, που θα παλέψουν γι' αυτή την παραγωγή, θα βγουν απ' την κομμούνα, χωρίς να δοκιμάσουν όλους τους καρπούς της. Θα τους δοκιμάσουν οι επόμενοι.
Δεν πρέπει να νομίζετε πως οι πρώτες γενεές θα φύγουν, χωρίς να χαρούν απ' αυτά τα πλεονεκτήματα. Παλεύουν για σκοπούς μελλοντικών χρόνων κι αυτό αξίζει τόσο πολύ και από την άποψη της ειδίκευσης και από την άποψη της διαπαιδαγώγησης. Ίσως σ' όλο αυτό το προτσές, το κυριότερο να είναι αυτή η κολεχτιβίστικη πάλη, αυτή η τάση προς τα μπρος, η πορεία προς τους ξεκάθαρα καθορισμένους σκοπούς.
Ήμουν ευτυχής που η κολεχτίβα μου είχε πάντα μπροστά της ξεκάθαρα καθορισμένους δύσκολους σκοπούς και τραβούσε να τους πραγματοποιήσει, και δε μετακινούνταν απλώς στο χώρο, μα υπερνικούσε δυσκολίες, ακόμα και την ανέχεια και τις προστριβές μέσα στην κολεχτίβα της. Και όταν υπάρχει πορεία προς ξεκάθαρα καθορισμένους σκοπούς, αν τις λέξεις «κίνηση προς ξεκάθαρα καθορισμένους σκοπούς», τις θέτεις συνειδητά, τότε το ζήτημα του μεροκάματου δεν έχει πια σημασία αρχής. Σε μια οικονομική κολεχτίβα, όπου οι καταχτήσεις της δουλειάς είναι πολύ ξεκάθαρες, όπου η ευημερία είναι πολύ φανερή, όπου το κάθε αποταμιευμένο ρούβλι εγγυάται κάτι για την αυριανή μέρα, εκεί δεν υπάρχει ανάγκη να ενθαρρύνουμε τον κάθε άνθρωπο με το μεροκάματο.
Το μεροκάματο το καθιέρωσα αργότερα. Όμως κατόρθωσα να διατηρήσω και τον κολεχτιβίστικο τόνο και να εκμηδενίσω τη ζημιά που μπορούσε να κάνει το μεροκάματο στη νεαρή ηλικία. Άλλο πράγμα το μεροκάματο για το μεγάλο άνθρωπο, που έχει οικογένεια, ευθύνη απέναντι στην οικογένεια και παιδιά. Στην παιδική κολεχτίβα θα γίνω χίλια κομμάτια, για να την ντύσω. Εγώ είμαι υπεύθυνος για τα ρούχα τους, τη ζεστασιά και για το σχολείο τους. Γι' αυτό, το μεροκάματο είναι κάποια συμπληρωματική ικανοποίηση, πράγμα που πετυχαίνεται και χωρίς το μεροκάματο σε μια καλή κολεχτίβα. Εγώ πέτυχα, ώστε όλο το μεροκάματο να μπαίνει στη διάθεσή μου. Ήταν απόφαση της γενικής συνέλευσης. Και οι κομμουνάροι ενδιαφέρονταν όχι τόσο να πάρουν χρήματα στα χέρια, όσο να τα αποταμιεύσουν για τη μελλοντική ζωή τους.
Να πώς γινόταν. Πρώτα-πρώτα ο κάθε κομμουνάρος έδινε τα 10% απ' το μεροκάματο του στο ταμείο του συμβουλίου των διοικητών. Δεν είναι μικρό πράγμα: τα 10% του μεροκάματου είναι ένα πολύ μεγάλο ποσό.
Και έτσι δημιουργήσαμε πολύ γρήγορα ένα μεγάλο ταμείο. Το ταμείο αυτό το διαχειριζόταν το συμβούλιο των διοικητών, δεν ανήκε πια στους κομμουνάρους. Το ταμείο αυτό προοριζόταν κυρίως για το δυνάμωμα της πολιτιστικής δουλειάς και για την παροχή βοήθειας στους πρώην κομμουνάρους.
Ούτε καν μπορείτε να φανταστείτε τι σημαίνει μια απόφαση του συμβουλίου των διοικητών σαν την παρακάτω:
- Ο Βάνία Βόλτσενκο έχει μεγάλες ικανότητες στη μουσική. Να σταλεί σε σχολή μουσικής και να του δίνονται συμπληρωματικά 100 ρούβλια το μήνα, ώσπου να τελειώσει τη σχολή.
Τέτοιους που παίρνανε επιχορηγήσεις η κομμούνα "Ντζερζίνσκί" είχε αρκετές δεκάδες. Τη χρονιά που έφυγα απ' την κομμούνα 100 άνθρωποι παίρνανε επιχορήγηση. Η επιχορήγηση που έπαιρνε ο φοιτητής στο ανώτερο εκπαιδευτικό ίδρυμα ήταν απόλυτα αρκετή, αν είχε οικογένεια, πατέρα, μητέρα. Αν όμως ήταν μόνος δεν ικανοποιούσε όλες τις ανάγκες του. Η κομμούνα δίνοντας 50-100 ρούβλια το μήνα επιχορήγηση κατά τις επιτυχίες του φοιτητή έκανε ένα μεγάλο και ωφέλιμο ανθρώπινο έργο.
Από το ίδιο ταμείο δινόταν βοήθεια στους κομμουνάρους που είχαν ανάγκη, αν η ανάγκη αυτή ήταν πραγματική και δεν οφειλόταν στην τεμπελιά. Το ταμείο αυτό επιτρέπει στην κομμούνα να κρατάει στα χέρια της την τύχη όλων των μελών της, ως τη στιγμή που θα μπουν οριστικά στη ζωή.
Και ήταν απ' το μεροκάματο των κομμουνάρων. Κανένας κομμουνάρος, σ' όλα τα χρόνια που πέρασε μαζί μας, ποτέ δεν εξέφρασε τη δυσαρέσκειά του, ούτε κρυφά ούτε φανερά, γιατί πηγαίνουν τα 10% απ' το μεροκάματο του στο ταμείο του συμβουλίου των διοικητών. Να έχετε υπόψη πως απ' αυτό το ταμείο δινόταν στον κάθε κομμουνάρο, όταν έφευγε απ' την κομμούνα, «αυτό που του αναλογούσε»: κρεβάτι, κουβέρτα, παλτό, μισή ντουζίνα ασπρόρουχα, κοστούμι, ό,τι δίνει δηλαδή η οικογένεια στο παιδί της, όταν φύγει από τους κόλπους της.
Το ταμείο αυτό μας επέτρεπε να καθοδηγούμε τη ζωή των κομμουνάρων. Και το ταμείο αυτό αξίζει περισσότερο από χιλιάδες παιδαγωγικά επιχειρήματά μας που δεν είναι ελεγμένα απ' την πείρα.
Το υπόλοιπο μέρος απ' το μεροκάματο των κομμουνάρων πήγαινε συνήθως στο ταμιευτήριο και είχε καθιερωθεί πως ο κομμουνάρος βγαίνοντας απ' την κομμούνα έπρεπε να έχει στο ταμιευτήριο όχι λιγότερα από χίλια ρούβλια. Τα λεφτά αυτά δεν μπορούσε να τα πάρει μέσα στην κομμούνα και γενικά δεν μπορούσε να τα πάρει χωρίς την υπογραφή μου. Υπήρχαν κομμουνάροι που παίρνανε 2.000 - 3.000 ρούβλια- ήταν τα λεφτά που βάζανε στο ταμιευτήριο στα 5-6 χρόνια που κάνανε στην κομμούνα. Και τέλος ένα μικρό μέρος απ' τα χρήματα δινόταν σαν χαρτζιλίκι. Κάθε χρόνο κάναμε εκδρομές. Έδινα μεγάλη σημασία σ' αυτές, που δεν ήταν απλώς εκδρομές, μα αληθινές εκστρατείες. Η κομμούνα μας έκανε 6 εκδρομές. Τις κάναμε ως εξής: ταξίδι με το τρένο, υποχρεωτικά πορεία με τα πόδια όχι λιγότερο από 80-100 χιλιόμετρα, κατασκήνωση, αντίθετη πορεία και πάλι ταξίδι με το τρένο. Οι εκδρομές αυτές καθορίζονταν απ' το φθινόπωρο. Για μένα αυτή η εκδρομή είχε τη σπουδαιότητα της καλοκαιριάτικης προοπτικής σαν κι αυτή που έχετε κι εσείς υπόψη όταν σκέφτεστε πού να περάσετε την άδειά σας το καλοκαίρι, ονειροπολείτε και ετοιμάζεστε. Έτσι ετοιμαζόταν και η κολεχτίβα για τις εκδρομές. Όταν σταματούσαν τα εργοστάσια, ξέραμε πώς να περάσουμε αυτές τις καλοκαιρινές διακοπές.
Για μένα αυτή η εκδρομή είχε τεράστια σημασία, γιατί στη διάρκεια όλου του χρόνου κινητοποιούσα γύρω απ' την εκδρομή και τον κάθε άνθρωπο και ολόκληρη την κολεχτίβα, ετοίμαζα τους υλικούς όρους και έκανα πολιτιστική και κάθε άλλη προετοιμασία. Για να κάνουμε λ.χ. την εκδρομή στον Καύκασο-Βλαντικαβκάς, Τιφλίδα, Μπατούμ, έπρεπε να ετοιμαζόμαστε όλο το χειμώνα, έπρεπε να στείλουμε αναγνώριση, για να ξέρουμε πού μπορούμε να διανυχτερεύσουμε, πού μπορούμε να φάμε, με ποιον μπορούμε να κουβεντιάσουμε. Για την αναγνώριση στέλναμε έναν κομμουνάρο. Στα τελευταία χρόνια προετοιμάζαμε με τέτοια ακρίβεια τις εκδρομές, που ξέραμε λ.χ., μόλις έβγαινε η κολεχτίβα μας, τα 500 άτομα, απ' το Χάρκοβο, σε ποιο χιλιόμετρο και κοντά σε ποιο χιλιομετρικό δείχτη ο κομμουνάρος Ιβάνοφ θα δώσει στον κομμουνάρο Πετρόφ το μπάσο, που έπρεπε να το κουβαλούμε σ' όλο το δρόμο της Γεωργίας. Ο Ιβανόφ δεν μπορεί να κουβαλάει το μπάσο 400 χιλιόμετρα, παίζει, όταν χρειάζεται, και το κουβαλούν όλοι οι κομμουνάροι με τη σειρά, ο καθένας 10 χιλιόμετρα. Και ξέρανε με ακρίβεια κοντά σε ποιο χιλιομετρικό δείχτη και σε ποιον κομμουνάρο έπρεπε να δοθεί το μπάσο.
Ακόμα κι αυτές τις λεπτομέρειες πρέπει να τις προβλέπουμε, για να μη μετατραπεί η εκδρομή σε καταναγκαστικά έργα. Όσο για τα πιο σοβαρά πράγματα, όπως είναι η επιβίβαση στο τρένο, η διανυκτέρευση κλπ., έτσι που να γίνει σε σπίτια, να έχει δίπλα νερό και ανθρώπους, για να μπορούμε να κουβεντιάσουμε και να κάνουμε καμιά συγκέντρωση, χρειαζόταν να σταλεί προηγούμενα ένας άνθρωπος για αναγνώριση.
Η πιο μεγάλη εκδρομή μας ήταν: Χάρκοβο, Νίζνι Νόβγκοραντ, Στάλινγκραντ, Οδησσό, Χάρκοβο. Κάναμε ένα μήνα και χρειάστηκε πολύ μεγάλη προετοιμασία Στο Βόλγα κάναμε 1 5 μέρες μ' ένα βαπόρι. Ο καπετάνιος μας ρωτούσε κάθε μέρα τους κομμουνάρους:
- Να τραβήξουμε πάρα πέρα ή όχι;
- Τράβα για τον Κάμα και γύρνα στον Οκ.
Ακόμα και τη βότκα ο καπετάνιος την έπινε μόνο με την άδειά μας. Ήταν τρομερός μεθύστακας, μα τον καλέσαμε στη γενική συνέλευση, όταν έριξε το βαπόρι σε μια αμμουδιά κοντά στη Σαμάρα. Αν κι αυτό μας διασκέδασε όλους, τον παρακαλέσαμε να μην ξαναπιεί βότκα ως το τέλος της πορείας.
Ο κάθε κομμουνάρος ετοιμαζόταν για την πορεία, μάζευε το χαρτζιλίκι του, γιατί φανταζόταν πως στην πορεία θα βρει ν' αγοράσει πολύτιμα πράγματα. Συνήθως δε βρίσκανε κανένα εξαιρετικό πράγμα, αγοράζανε δελτάρια, καπελάκια, πίνανε λεμονάδα, τρώγανε καραμέλες, πράγματα δηλαδή που μπορούσες να τα βρεις και στο Χάρκοβο. Όμως τα κουφέτα Ουλιάνοφσκα φαίνονταν πιο νόστιμα απ' τα κουφέτα Χαρκόβου.
Και οι κομμουνάροι δε μάζευαν τα λεφτά στην τσέπη τους, μα στην κάσα μου. Κι έτσι έσερνα πάντα στην εκδρομή μια μεγάλη τσάντα με 50-60 χιλιάδες ρούβλια.
Όλα αυτά τα πράγματα επέτρεπαν να ελαττώνεται η δίψα για το χρήμα, για το μεροκάματο, που σε μια κολεχτίβα απόλυτα εξασφαλισμένη θα μπορούσε νά 'ναι ένα δυσάρεστο πρόσθετο βάρος στο παιδαγωγικό έργο.
Ξέχασα να σας πω ότι στο ζήτημα της δήθεν σχέσης του σχολείου προς την παραγωγή και της παραγωγής προς το σχολείο ήμουν πάντα ενάντια σε τέτοιο συνδυασμό, πράγμα που προκάλεσε αρκετές επιθέσεις εναντίον μου. Έτσι έμεινα αντίπαλος και τώρα. Και είμαι απόλυτα βέβαιος πως, αν στην επαρχία ή στο σταθμό μας υπάρχει δεκατάξιο σχολείο με όλες τις απαιτήσεις που προβάλλει το Λαϊκό Επιτροπάτο Παιδείας για το Δεκατάξιο - κι αυτές οι απαιτήσεις αυξαίνουν σ' εμάς καθημερινά - έχω τη γνώμη πως όχι μόνο δε χρειάζεται τέτοιος συνδυασμός με την παραγωγή, μα είναι μάλιστα και ωφέλιμο να μην υπάρχει.
Είμαι απόλυτα βέβαιος πως το κήρυγμα αυτό του συνδυασμού είναι υπόλειμμα της πίστης στη μέθοδο των συγκεντρωτικών θεμάτων εγώ αποστρεφόμουνα πάντα αυτή τη μέθοδο, γιατί νομίζω πως πρέπει ν' αφήνουμε να παίζει κάποιο ρόλο και η διαμόρφωση ελεύθερων συνειρμών και πως μόνο μια τέτοια ελεύθερη διαμόρφωση μπορεί να δώσει ευρύτητα και πρωτοτυπία στο άτομο και πως εκεί που προσπαθούμε να δραστηριοποιήσουμε το άτομο με τις συνειρμικές σχέσεις μπορούμε μόνο να δημιουργήσουμε ένα άτομο, ανιαρό και αδιάφορο.
Γι' αυτό στην πραχτική μου δουλειά έκανα μια μονάχα παρέκκλιση απ' τις πεποιθήσεις μου. Πρόσθεσα στην κάθε τάξη του σχολείου από δυο ώρες γεωμετρικό σχέδιο. Κατά τα άλλα το σχολείο καθοδηγούνταν απ' το συμβούλιο των παιδαγωγών, όπως κάθε άλλο σχολείο και δεν είχε καμιά σχέση με την παραγωγή. Στον κάθε τομέα της γνώσης, της μάθησης και της διδασκαλίας υπάρχουν σ' εμάς ιδιαίτεροι νόμοι, ιδιαίτερες απαιτήσεις, ιδιαίτεροι σκοποί κι αυτές οι απαιτήσεις πρέπει να ικανοποιούν εξίσου τον καθένα.
Σαν αποτέλεσμα είχαμε τον πιο γερό και τον πιο φυσικό συνδυασμό. Ο άνθρωπος που έβγαινε απ' την κομμούνα ήταν γνώστης της παραγωγής, γνώστης της οργάνωσης της παραγωγής, των προτσές της παραγωγής, και εκτός απ' αυτό ήταν μορφωμένος άνθρωπος, είχε τελειώσει τη μέση εκπαίδευση.
Και, όταν μου φέρνανε αντιρρήσεις οι εκπρόσωποι της θεωρητικής σκέψης, τους έλεγα πως η πλήρης μέση εκπαίδευση και η ειδικότητα του τορναδόρου VII τάξης είναι ένας θαυμάσιος συνδυασμός και δε χρειάζεται καμιά προσθήκη. Δεν πρέπει να λυπόμαστε, όταν ένα«, άνθρωπος ξέρει να χειρίζεται ένα τόρνο ή μια φρέζα
Γενικά νομίζω πως το ατσάλωμα του χαρακτήρα και η αναδιαπαιδαγώγηση των αλητόπαιδων είναι δυνατά μόνο με τον όρο της πλήρους "μέσης" εκπαίδευσης. Σα(, έχω πει ότι η μη πλήρης μέση εκπαίδευση δε δίνει την πεποίθηση που δίνει η πλήρης.
Από το βιβλίο Αντόν Σεμιόνιβιτς Μακάρενκο «Διαλεχτά παιδαγωγικά έργα» Όμιλος εκπαιδευτικού Προβληματισμού σελ 196 - 220
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου