Η κοινωνική σύνθεση του φοιτητικού πληθυσμού

 τα κοινωνικά στρώματα... στο Πανεπιστήμιο

πηγή www.alfavita.gr
του Χρήστου Κάτσικα

Είναι γνωστό, εμπειρικά και από έρευνες, ότι η κοινωνική προέλευση (εισόδημα, επάγγελμα, μορφωτικό επίπεδο της οικογένειας) επηρεάζει σημαντικά τις κατευθύνσεις και τα καταληκτικά επίπεδα εκπαίδευσης των παιδιών. Έτσι η τολμηρή πρόταση του Θαλή δε μπορεί να χρησιμέψει για την κοινωνική μέτρηση της σχολικής πυραμίδας όσο, οι σκιές της σχολικής στατιστικής δεν φωτίζονται και με τη θεμελιώδη μεταβλητή της κοινωνικο-επαγγελματικής προέλευσης των μαθητών.

Π.χ στον τομέα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης η κοινωνική σύνθεση των φοιτητών/τριών δίνει διαφορετική εικόνα από την κοινωνική σύνθεση του πληθυσμού. Αν μάλιστα μιλούσαμε με χρονικό ορίζοντα έως και τη δεκαετία του '50 θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι η εικόνα αυτή δεν είναι απλά διαφορετική, αλλά σαφέστατα αντεστραμμένη καθώς την εποχή αυτή τα παιδιά με πατέρα στην κατηγορία "επιστημονικά, ελεύθερα επαγγέλματα" είχαν 20 φορές περισσότερες από τα παιδιά των εργατών και 18 φορές περισσότερες από τα παιδιά των αγροτών να φοιτήσουν σε κάποιο ΑΕΙ. 

Βεβαίως από τότε μέχρι σήμερα πολλά πράγματα έχουν αλλάξει και αυτό είναι πλέον ορατό «δια γυμνού οφθαλμού». Μια ματιά μόνο στην σημερινή «αριθμητική» του φοιτητικού πληθυσμού της χώρας μας αναδεικνύει την εντυπωσιακή αύξησή του. Μέσα στην τελευταία εξαετία είχαμε διπλασιασμό του αριθμού των εισακτέων στην τριτοβάθμια εκπαίδευση (από 42 χιλιάδες το 1995 σε 85 χιλιάδες το 2000 και 83 χιλιάδες το 2001), ενώ από το 1990 μέχρι το 2001 είχαμε υπερδιπλασιασμό εγγεγραμμένων φοιτητών/ τριών στα ΑΕΙ και ΤΕΙ της χώρας μας (από 200 χιλιάδες το 1990 σε 500 χιλιάδες περίπου το 2001)·       
   Πόσο η μαζικοποίηση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης συνέβαλε στην δικαιότερη κατανομή των εκπαιδευτικών αγαθών και στην άμβλυνση των ανισοτήτων  ανάμεσα στις διάφορες κοινωνικές ομάδες;   
   Ποια είναι η κοινωνική σύνθεση των φοιτητών/τριών στις Πανεπιστημιακές σχολές υψηλής και χαμηλής ζήτησης;

  

ΟΙ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ «ΖΟΥΝ ΚΑΙ ΒΑΣΙΛΕΥΟΥΝ»

Aς δούμε ποιες είναι οι ευκαιρίες πρόσβασης στα ΑΕΙ και στα ΤΕΙ των παιδιών με γονείς χειρώνακτες που στην συντριπτική τους πλειονότητα βρίσκονται στις επαγγελματικές κατηγορίες "Γεωργικά, Αλιευτικά, Δασικά επαγγέλματα κλπ" και "Εργάτες, Τεχνίτες, Χειριστές κ.λ.π.", παίρνοντας, βεβαίως, υπόψη και το ποσοστό που κατέχει η κάθε επαγγελματική κατηγορία στο σύνολο του οικονομικά ενεργού πληθυσμού.

                Οι φοιτητές/ τριες με πατέρα στην κατηγορία "Γεωργικά, Αλιευτικά, Δασικά επαγγέλματα κλπ" με 19,4% συμμετοχή στον πληθυσμό εκπροσωπούνται στο σύνολο των πρωτοετών φοιτητών ΑΕΙ με ποσοστό 4,9% ! Παράλληλα οι φοιτητές/ τριες με πατέρα στην επαγγελματική κατηγορία "Εργάτες, Τεχνίτες, Χειριστές κ.λ.π." με 29,2% συμμετοχή στον πληθυσμό εκπροσωπούνται στο σύνολο των πρωτοετών φοιτητών ΑΕΙ με ποσοστό 17,9% (πίνακας 1).

Με βάση, λοιπόν, τα επίσημα στατιστικά στοιχεία, οι ανισότητες πρόσβασης στα ΑΕΙ «ζουν και βασιλεύουν». Είναι φανερό ότι το «άνοιγμα» των Πανεπιστημίων, με την αύξηση του αριθμού των εισακτέων, δεν μετρίασε τις ανισότητες πρόσβασης για εκείνους τους υποψήφιους οι οποίοι προέρχονται  από τα αγροτικά και εργατικά στρώματα.

ΠΙΝΑΚΑΣ 1. ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΑ ΑΝΑΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΩΝ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΟΥ ΕΝΕΡΓΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΦΟΙΤΗΤΙΚΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ  ΑΕΙ ΚΑΙ ΤΕΙ
ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ  ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ (%)	ΠΡΩΤΟΕΤΕΙΣ ΦΟΙΤΗΤΕΣ/ΤΡΙΕΣ ΑΕΙ ΜΕ ΠΑΤΕΡΑ «ΓΕΩΡΓΟ, ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΟ ΚΛΠ» Ή «ΕΡΓΑΤΗ, ΤΕΧΝΙΤΗ ΚΛΠ» ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΩΝ ΠΡΩΤΟΕΤΩΝ ΦΟΙΤΗΤΩΝ/ΤΡΙΩΝ (%)
«Γεωργοί, Κτηνοτρόφοι Δασοκόμοι και αλιείς» 19,4%	Φοιτητές/ τριες ΑΕΙ με πατέρα «Γεωργό, Κτηνοτρόφο, Δασοκόμο κ.λπ.» 4,9%
«Εργάτες, Τεχνίτες, Χειριστές μηχανημάτων κλπ» 29,2%	Φοιτητές/ τριες ΑΕΙ με πατέρα «Εργάτη, Τεχνίτη, χειριστή μηχανημάτων» 17,9%
Πηγή: 1. αδημοσίευτα στοιχεία ΕΣΥΕ, Φοιτητές και Σπουδαστές (πρωτοετείς) κατά επάγγελμα του πατέρα τους για το Ακαδημαϊκό έτος 1998/99, Αθήνα 2001 (επεξεργασία δική μας) 2.   ΕΣΥΕ, Έρευνα Εργατικού Δυναμικού (απασχολήσεως) 1997, Αθήνα 2000 Χρήστος Κάτσικας – Παναγιώτης Σωτήρης, Η Αναδιάρθρωση του Ελληνικού Πανεπιστημίου, εκδόσεις Σαββαλας, Αθήνα 2003

ΑΚΡΑΙΕΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ ΣΤΙΣ ΣΧΟΛΕΣ «ΠΡΩΤΗΣ ΤΑΧΥΤΗΤΑΣ»

Όμως το επάγγελμα του πατέρα δεν αναδεικνύεται μόνο ως ένας σημαντικός παράγοντας διαφοροποίησης των σχετικών πιθανοτήτων πρόσβασης στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση αλλά επηρεάζει σημαντικά και την κατανομή στις διάφορες σχολές των φοιτητών από διάφορες επαγγελματικές κατηγορίες καθώς η έρευνα αποκαλύπτει ότι οι σπουδές που οδηγούν σε επαγγέλματα υψηλού κοινωνικού κύρους και μεγάλων εσόδων όπως π.χ. ιατρικές σπουδές, Πολυτεχνικές, Η/Υ, κλπ εμφανίζουν σχεδόν ακραίες κοινωνικές διαφορές στη σύνθεση των φοιτητών.

Στον πίνακα 2 βλέπουμε τη συμμετοχή στις διάφορες σχολές, των φοιτητών από διάφορες επαγγελματικές κατηγορίες. Φαίνεται καθαρά ότι ενώ στα περιζήτητα και υψηλόβαθμα τμήματα των Μηχανικών Η/Υ, των Πολιτικών Μηχανικών, των Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, στην Ιατρική, στη Νομική και στην Επιχειρησιακή έρευνα και Μάρκετινγκ υπερέχουν οι νέοι των μεσαίων και ανώτερων εισοδηματικών στρωμάτων, στη Θεολογική, στα τμήματα Δασκάλων και Νηπιαγωγών, στα τμήματα Ιστορίας κλπ και στα ΤΕΙ, στη σύνθεση του φοιτητικού σώματος «βάζουν τη σφραγίδα τους» οι φοιτητές από τις επαγγελματικές κατηγορίες των αγροτών και των εργατών που συμμετέχουν με ποσοστά που δεν υπολείπονται πάρα πολύ από τα ποσοστά συμμετοχής των επαγγελματικών τους κατηγοριών στο σύνολο του ενεργού πληθυσμού.

Π.χ ενώ οι φοιτητές αγροτικής καταγωγής δεν ξεπερνούν το 1-2,5% του συνόλου των φοιτητών της Ιατρικής ή του Πολυτεχνείου, φτάνουν και ξεπερνούν το 10% στο σύνολο των φοιτητών των ΤΕΙ ή διαφόρων τμημάτων ΑΕΙ χαμηλής επαγγελματικής προοπτικής. Επίσης οι φοιτητές εργατικής καταγωγής ενώ αποτελούν μόλις το 10-12% κατά μέσο όρο των περιζήτητων σχολών, στις σχολές χαμηλής ζήτησης ξεπερνούν το 25%. Αντίθετα οι φοιτητές με πατέρα στα «επιστημονικά  - ελεύθερα επαγγέλματα» αποτελούν το 40-50% των σχολών πρώτης ζήτησης και μόλις το 1/10 των φοιτητών των ΤΕΙ.

ΠΙΝΑΚΑΣ 2. ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΑ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΣΥΝΟΛΟΥ ΠΡΩΤΟΕΤΩΝ ΦΟΙΤΗΤΩΝ / ΤΡΙΩΝ ΑΕΙ ΚΑΤΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ ΠΑΤΕΡΑ ΣΕ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΤΜΗΜΑΤΑ ΥΨΗΛΗΣ ΚΑΙ ΧΑΜΗΛΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ
ΣΧΟΛΕΣ ΚΑΙ ΤΜΗΜΑΤΑ ΑΕΙ - ΤΕΙ	ΦΟΙΤΗΤΕΣ ΜΕ ΠΑΤΕΡΑ «Γεωργό, Κτηνοτρόφο, Δασοκόμο κ.λπ.»	ΦΟΙΤΗΤΕΣ ΜΕ ΠΑΤΕΡΑ «Εργάτη, Τεχνίτη, χειριστή μηχανημάτων»	ΦΟΙΤΗΤΕΣ ΜΕ ΠΑΤΕΡΑ ΣΤΑ «ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ»
ΤΜΗΜΑ ΗΛΕΚΤΡ. ΜΗΧ. & ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ Η/Υ ΕΜΠ ΤΜΗΜΑ ΗΛΕΚΤΡ. ΜΗΧ. & ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ Η/Υ ΘΕΣ/ΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ ΙΑΤΡΙΚΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΕΠΙΧ/ΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ & ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΟΙΚΟΝ. ΠΑΝΕΠ. ΝΟΜΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΜΠ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΜΠ ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ (ΕΜΠ) ΙΑΤΡΙΚΗ ΠΑΤΡΩΝ	2,1%         2,4% 2,7%    2% 2,6% 2,6% 0% 1%  0,9%  1,9%  2,7%	9,5% 11,4% 11,5% 13,5% 9,6% 10% 10,4% 10%  14,4% 12,7% 10,8%	39,9% 44,2% 39,7% 35,9% 29,6% 40,6% 57,8% 52,9% 35,3% 40,6% 38,5%
ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ/ΑΡΧΑΙΟΛ./ΛΑΟΓΡΑΦΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΔΗΜΟΤ. ΕΚΠ/ΣΗΣ ΑΙΓΑΙΟΥ (ΔΑΣΚΑΛΟΙ) ΤΜΗΜΑ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΝΗΠΙΑΓΩΓΩΝ ΘΡΑΚΗΣ ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΤΕΙ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ ΤΕΙ ΛΑΡΙΣΑΣ ΤΕΙ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ	9,6%   8% 10% 9,5% 6,3% 10,5% 10,1% 10,3% 12,2% 13,6%	20,2% 27%    27,6% 28%    22,5% 31%   29,6% 30%   30,2%   31,5%	20,2% 21,8% 14,6% 16,5% 18,2% 12,5% 14,9% 9,7% 12,6% 7,6%
Πηγή:  αδημοσίευτα στοιχεία ΕΣΥΕ, Φοιτητές και Σπουδαστές (πρωτοετείς) κατά επάγγελμα του πατέρα τους για το Ακαδημαϊκό έτος 1998/99, Αθήνα 2001 (επεξεργασία δική μας) - Χρήστος Κάτσικας – Παναγιώτης Σωτήρης, Η Αναδιάρθρωση του Ελληνικού Πανεπιστημίου, εκδόσεις Σαββαλας, Αθήνα 2003

                Με άλλα λόγια, όπου η ζήτηση είναι μεγαλύτερη και επομένως και οι ανταγωνιστικές διαδικασίες επιλογής είναι περισσότερο οξυμένες οι σχετικές πιθανότητες πρόσβασης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση αυξάνονται για εκείνες τις κοινωνικές κατηγορίες που ούτως ή άλλως εμφανίζονται να ευνοούνται διαχρονικά περισσότερο στο σύνολο της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης της χώρας μας.