Τι παίζεται σήμερα στα Πανεπιστήμια

Δ. Καλιαμπάκος, Καθηγητής ΕΜΠ
dkal@central.ntua.gr

Η εκπαιδευτική αλλαγή που προωκεί η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ δεν είναι μια από τις τόσες που έχουν επιχειρηθεί κατά το παρελθόν. Έχει χαρακτηριστικά οριστικής μάχης, για μια μεγάλη ιστορική περίοδο. Αυτό που τη διαφοροποιεί δεν είναι οι επιδιωκόμενοι σκοποί, αυτοί στον ένα ή στον άλλον βαθμό είναι κοινοί με αυτους των προηγούμενων μεταρρυθμίσεων, αλλά το ότι προωθούνται ενιαία και συνολικά, σε μεγαλύτερο βάθος από ποτέ και κυρίως έχοντας επιλέξει έναν σωστό – απ’ την πλευρά τους – τρόπο για την υλοποίησή τους, σε μια κατάλληλη συγκυρία.
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
Κύριος στόχος των μέτρων είναι η πλήρης υποταγή των ΑΕΙ στην αγορά με διπλό τρόπο:
Από τη μια πλευρά, κατάργηση της δημόσιας και δωρεάν ανώτατης εκπαίδευσης, του τελευταίου ίσως δημόσιου αγαθού, που παραμένει ως τέτοιο, σε σημαντικό βαθμό. Ας σημειωθεί, ότι δεν μιλάμε για σταδιακή εξασθένιση του δημόσιου και δωρεάν χαρακτήρα της ανώτατης εκπαίδευσης αλλά για ουσιαστική κατάργησή του με εισαγωγή διδάκτρων για τους φοιτητές, με αντικατάσταση της φοιτητικής μέριμνας από τις ΣΔΙΤ, με την εισαγωγή των φοιτητικών δανείων για την αποπεράτωση των σπουδών, με άρνηση της πολιτείας να καλύπτει το σύνολο της μισθοδοσίας των καθηγητών κ.λπ.
Κι από την άλλη, πλήρης ενσωμάτωση της λειτουργίας των πανεπιστημίων στη λογική της αγοράς με την εισαγωγή ιδιωτικοοικονομικών κριτηρίων λειτουργίας και αξιολόγησης τόσο της διδασκαλίας όσο και της έρευνας. Για λεπτομερέστερη ανάλυση των επιδιωκόμενων αλλαγών, η απόφαση της Συγκλήτου του ΕΜΠ, μαζί με τα συμπληρωματικά κείμενα της εισήγησης, προσφέρει μια σωστή και αναλυτική κριτική των προωθούμενων μέτρων.


Ως προς τον τρόπο υλοποίησης

Η κυβέρνηση ξέρει ότι τα επερχόμενα μέτρα θα είναι τόσο σκληρά (δίδακτρα, αποπομπή «αιωνίων», άρση μονιμότητας καθηγητών, μετατάξεις και απολύσεις προσωπικού) που εκτιμά ότι καμία διοίκηση, ακόμη και η πιο ενδοτική, ακόμη και στην περίπτωση που θα ήθελε, δεν θα μπορούσε να τα περάσει. Γι αυτό μεταφέρει τη διοίκηση των Πανεπιστημίων εκτός Πανεπιστημίων, ώστε να την ελέγχει απόλυτα. Ντύνει, μάλιστα, την κίνησή της αυτήν με κάμποση φιλολογία ενάντια στην «καθηγητική αυθαιρεσία», ενώ σε όλο το «κείμενο διαβούλευσης» προσπαθεί να «κοιμίσει», να μην ερεθίσει τους φοιτητές. Προωθεί δε τα μέτρα μέσα στον ορυμαγδό των μνημονιακών προσαρμογών, που κρατούν την κοινωνία ζαλισμένη, εφαρμόζοντας κατά γράμμα την τακτική του σοκ.
Απ’ την πλευρά της η γραμμή της είναι σωστή και γι’ αυτό είναι και πολύ επικίνδυνη.

Εκτιμήσεις για τις προοπτικές

Η κυβέρνηση, ή καλύτερα η άρχουσα τάξη, δύσκολα θα αποφύγει τον πειρασμό να μην πάρει μία ιστορική ρεβάνς από έναν αριστερό πόλο που υπάρχει μέσα στα Πανεπιστήμια και ο οποίος την έχει βάλει σε μπελάδες, ουκ ολίγες φορές στο παρελθόν. Δύσκολα θα ανεχτεί να καθυστερήσει το «άρμεγμα της αγελάδας», του οικογενειακού δηλαδή εισοδήματος, που ακόμη και σε περίοδο κρίσης, θα διατεθεί για ένα καλύτερο μέλλον των παιδιών, όπως γίνεται τώρα με τα ιδιωτικά σχολεία, τα φροντιστήρια κ.λπ. (εδώ ανεβάζει το εισιτήριο κατά 40%- θα αφήσει το πτυχίο π.χ. του Πολυτεχνείου να είναι τζάμπα;). Δύσκολα θα συνθηκολογήσει σε έναν χώρο, όταν η γραμμή της είναι «εδώ και τώρα, τα παίρνω πίσω όλα».
Όμως, μέσα στα πανεπιστήμια υπάρχει συγκεντρωμένο ένα αριστερό – αγωνιστικό δυναμικό που κάτω από προυποθέσεις είναι διατεθειμένο να δώσει σκληρό αγώνα μέχρι τη νίκη (το έχει ξανακάνει αυτό), δηλαδή με όρους διαφορετικούς από τις αντιστάσεις στο μνημόνιο που έχουν αναπτυχθεί μέχρι τώρα. Κι αυτό μέσα σε μια κατάσταση που μυρίζει μπαρούτι… Αυτό είναι που φοβάται η κυβέρνηση: Μήπως αναπτυχθεί ένας αγώνας με διαφορετικά χαρακτηριστικά, ο οποίος πιθανόν να πυροδοτήσει τη διάχυτη αγανάκτηση, με απρόβλεπτες συνέπειες. Εδώ θα πρέπει επίσης να συνεκτιμηθεί ένα δευτερεύον, αλλά ουσιαστικό, στοιχείο: η κυβέρνηση προωθεί τις αλλαγές αυτές στα Πανεπιστήμια, για πρώτη φορά, χωρίς να έχει χτίσει ισχυρές συμμαχίες εντός των Πανεπιστημίων (αυτό φαίνεται ακόμη και στις τραγελαφικές θέσεις της ανεκδιήγητης ΠΟΣΔΕΠ «των προθύμων»). Δεν πρόκειται για τσαπατσουλιά, ούτε υπερεκτίμηση των δυνατοτήτων τους. Απλά, δεν έχουν τι να προσφέρουν ώστε να χτίσουν συμμαχίες.
Με βάση τα παραπάνω είτε θα αποφασίσουν να περάσουν τισ αλλαγές – κι αυτό θα γίνει αστραπιαία, με τη διαδικασία του επείγοντος, όπως και όλα τα άλλα- παίζοντας με τη φωτιά, είτε εκτιμώντας το γενικότερο κίνδυνο σιγά – σιγά θα το αποσύρουν. Παρεμπιπτόντωσ, αν η κυβέρνηση παραπέμψει τελικά στο μέλλον την «αναδιάρθρωση», αυτό θα πρέπει να χαιρετιστεί-και θα είναι- ως μία πολύ σημαντική νίκη. Πάντωσ οι κινήσεις μετά τη Νομική, τα αλλεπάλληλα δημοσιεύματα στον Τύπο, η δημοσίευση της «έρευνας της κοινής γνώμης» του Υπουργείου, η απίστευτη λαθροχειρία της Διαμαντοπούλου στη σύνοδο των Πρυτάνεων περί συμφωνίας, δείχνουν ότι η πλάστιγγα γέρνει μάλλον προς την πρώτη κατεύθυνση.
Σε κάθε περίπτωση ο αγώνας αυτός θα πρέπει να δοθεί περισσότερο με τους όρους του κινήματος ενάντια στην κατάργηση του άρθρου 16. Δηλαδή, θα πρέπει να εκδηλωθεί πριν την κατάθεση του νομοσχεδίου. Κι αυτό είναι το πιο δύσκολο, σε μια κοινωνία που είναι ζαλισμένη από τα απανωτά χτυπήματα.

Πώς μπορεί να προετοιμαστεί τώρα ένα αποτελεσματικό κίνημα;

Είναι φανερό ότι το κέντρο του αγώνα θα πρέπει να είναι οι φοιτητές.
Ο σημερινός φοιτητής:

• Αντιμετωπίζει μία δραματική αλλαγή στις σπουδές του. Δίδακτρα για το πτυχίο, κατάργηση της δωρεάν παροχής συγγραμμάτων, μηδενικές παροχές φοιτητικής μέριμνας, με μόνη «διέξοδο» να γίνει πελάτης των τραπεζών και να ξεπληρώνει από το μισθό του την «αγορά» του πτυχίου του, κατά τα αμερικάνικα πρότυπα.
• Από την άλλη πλευρά τον περιμένει το βαθύ σκοτάδι της ανεργίας για μια μεγάλη περίοδο. Δε μιλάμε για τα εξάμηνα εργασιακής ανασφάλειας, τα οποία εναλλάσσονταν με κάποιας μορφής ετεροαπασχόληση, που ανακούφιζε τους απόφοιτους των πανεπιστημίων οικονομικά, μέχρι να βρεθεί κάτι. Μιλάμε για το απόλυτο σκοτάδι. Τείχος. Μηδενικές προσλήψεις στον ιδιωτικό τομέα, 1 προς 5 στο Δημόσιο… Είναι τέτοιο το αδιέξοδο, που σ πιο συχνή ερώτηση που ακούγεται μεταξύ των φοιτητών σήμερα είναι «πώς θα φύγουμε από Ελλάδα;». Κι ακόμη, αν βρει κάποιος δουλειά, ειδικά στους μηχανικούς (που το ειδικό τους βάρος ήταν πάντα σημαντικό στο φοιτητικό κίνημα) τον περιμένουν νέες προκρούστειες κλίνες στο ΤΕΕ: πιστοποίηση, μηχανικός χωρίς υπογραφή, μηχανικός υπό δοκιμή κ.ά.

Το μίγμα είναι εκρηκτικό και δεν χρειάζονται πολλά λόγια.

Από την άλλη πλευρά στο εκπαιδευτικό προσωπικό υπάρχουν νέα δεδομένα. Ένα πολύ μεγάλο κομμάτι συντηρείται κατά βάση από το μισθό του, το οποίο με τις πρόσφατες και επαπειλούμενες περικοπές πέφτει κάτω από τα όρια του αναξιοπρεπούς μισθού, στα όρια της επιβίωσης. Η ύπαρξη δε ενός στρώματος καθηγητών που έχουν το μισθό τους ως απλό συμπλήρωμα της επιχειρηματικής τους δράσης, ειδικά σήμερα, πυροδοτεί βαθιές αντιθέσεις μέσα στο σώμα των καθηγητών, με τους πολλούς να μην είναι διατεθειμένοι να μείνουν στη σκιά των πρώτων. Το πρόβλημα είναι ότι ο συνδικαλισμός στους καθηγητές είναι απαξιωμένος, όχι αδικαιολόγητα σε μεγάλο βαθμό, επομένως η διαδρομή προς μία μαχητική αντιμετώπιση είναι δυσκολότερη.
Επίσης, ισότιμα πρέπει κανείς να δει τα προβλήματα των υπόλοιπων εργαζομένων στα πανεπιστήμια. Πρόκειται για χιλιάδες εργαζομένων, συνήθως με πολύ ψηλά προσόντα, που αμείβονται με απαράδεκτα χαμηλούς μισθούς και σήμερα αντιμετωπίζουν προβλήματα επιβίωσης, ζώντας μάλιστα κάτω από τη συνεχή απειλή των μετατάξεων – απολύσεων.
Αυτοί οι χώροι πρέπει να συναντηθούν και από κοινού να δώσουν τον αγώνα.

Αντί επιλόγου
 

Η επόμενη μάχη που θα παιχθεί στα πανεπιστήμια θα είναι καθοριστική τόσο για το μέλλον των πανεπιστημίων όσο και της ίδιας της ελληνικής κοινωνίας. Υπό προυποθέσεις, μπορεί δε να αποτελέσει το σημείο αναστροφής των πολιτικών και κοινωνικών εξελίξεων στην Ελλάδα. Για κάτι τέτοιο πρέπει να προετοιμαστούμε.
Πάντως, το άμεσο θέμα σήμερα είναι να γίνει κατανοητό ότι η τελική μάχη ήδη άρχισε και κρίνεται τώρα, πριν την κατάθεση του νομοσχεδίου.